khác nhau đặc trưng cho tôn giáo (biểu đồ 9.1). Trong số này, 4 chức năng
hoàn toàn vắng mặt trong một giai đoạn lịch sử của tôn giáo và 5 chức năng
vẫn còn hiện diện ngày nay nhưng suy giảm ở giai đoạn khác. Hai chức
năng đã xuất hiện và đạt đến đỉnh cao vào thời điểm có sự xuất hiện của
những con người thông minh biết đặt câu hỏi trước năm 50.000 TCN, liên
tục suy giảm trong những thiên niên kỷ mới: giải thích siêu nhiên (suy giảm
mạnh hơn) và xoa dịu sự lo lắng về những nguy hiểm không kiểm soát
được thông qua nghi lễ (suy giảm chậm chạp). 5 chức năng còn lại hoặc
vắng mặt (4 chức năng) hoặc rất yếu (chức năng thứ năm) trong xã hội
những người thông minh sơ khai và tăng đến đỉnh cao trong giai đoạn
vương quyền và hình thức xã hội nhà nước sớm (ba trong số năm) hoặc
cuối thời kỳ Phục Hưng (hai trong số đó) và đã suy giảm phần nào hoặc
giảm mạnh từ đỉnh cao đó.
Biểu đồ 9.1. Chức năng của tôn giáo thay đổi qua thời gian
