thông minh có thể khiến bạn ngạc nhiên bởi khả năng diễn giải một lời bình
luận vô thưởng vô phạt theo lối cường điệu nhất, nhưng lại vô cùng hợp lý.
Nếu tôi nói “Tôi e rằng...” khi đề cập đến một trạng thái không mong đợi
nào đó, họ có thể diễn giải nó theo nghĩa đen rằng tôi đang nếm trải một nỗi
lo sợ thực sự và điều này châm ngòi cho phần tình tiết sợ hãi theo cách hiểu
của kẻ hoang tưởng đó. Khi đối mặt với sự lộn xộn như thế, có thể một vài
người sẽ đi góp nhặt những chi tiết vụn vặt nhất rồi đưa ra một lý thuyết
công phu và mạch lạc về việc vì sao có âm mưu chống lại anh ta. Và nếu
tập hợp được, ví dụ khoảng mười người hoang tưởng - tất cả đều trong
cùng một trạng thái ảo giác từng hồi, bạn sẽ nhận được mười cách diễn giải
khác nhau nhưng rất mạch lạc về các sự kiện.
Khi tôi lên bảy, cô giáo cho chúng tôi xem bức tranh mô tả một nhóm
người Pháp nghèo khổ thời Trung cổ tại bữa tiệc được tổ chức bởi một
trong những mạnh thường quân của họ, mà theo tôi nhớ, là một vị vua nhân
từ nào đó. Họ đang cầm bát súp đưa lên miệng. Cô giáo bèn hỏi vì sao mũi
họ lại ở trong bát súp và tôi trả lời “Bởi họ không được dạy cách cư xử”,
Cô giáo đáp, “Sai rồi. Vì họ đang đói”. Tôi cảm thấy mình thật ngu ngốc
khi không nghĩ đến điều này, nhưng lúc đó lại không thể hiểu được điều gì
khiến cho lời giải đáp này được chấp nhận hơn so với lời giải đáp khác, hay
vì sao cả tôi và cô giáo đều không sai cùng một lúc (Có vẻ như “Không có,
hoặc có rất ít đồ dùng làm bằng bạc vào thời đó” là câu trả lời khả dĩ nhất).
Ngoài những bóp méo về nhận thức của chúng ta, bản thân lôgic cũng có
vấn đề. Làm thế nào một người vốn không có bất kỳ gợi ý gì nhưng vẫn
hình thành được những quan điểm hoàn toàn hợp lý và mạch lạc trùng khớp
với các quan sát và tuân theo mọi quy luật về lôgic? Hãy nghĩ mà xem, hai
người có thể theo đuổi hai niềm tin trái ngược nhau vốn cùng bắt nguồn từ
một dữ liệu. Phải chăng điều này có nghĩa là có sự tồn tại của các nhóm
giải nghĩa khả dĩ và mỗi nhóm đều hoàn hảo và hợp lý như nhau? Dĩ nhiên
là không. Một người có thể có hàng triệu cách giải thích, nhưng lời giải
thích đúng thì chỉ có một mà thôi, dù có nằm trong phạm vi hiểu biết của
chúng ta hay không.
