Với các đặc điểm tuyến tính, mối quan hệ giữa các biến số là rõ ràng,
chính xác và liên tục, do đó, theo trường phái Plato, chúng ta có thể dễ
dàng nắm bắt được vấn đề chỉ với một câu đơn giản, chẳng hạn như “Khi
tiền gửi ngân hàng của bạn tăng thêm 10%, lãi suất sẽ tăng 10% và sự
khúm núm của chủ nhà băng cũng tăng thêm 5%”. Càng gửi nhiều tiền vào
ngân hàng, bạn càng hưởng nhiều lãi. Nhưng điều này có thể không đúng
đối với các mối quan hệ phi tuyến tính; có lẽ “không lời nào có thể diễn đạt
thỏa đáng” chính là cách tốt nhất để mô tả chúng. Hãy xem xét mối quan hệ
giữa sự khoan khoái và hành động uống nước. Nếu bạn đang rất khát nước
thì một chai nước sẽ khiến bạn hạnh phúc hơn rất nhiều. Càng nhiều nước
đồng nghĩa với càng khoan khoái. Nhưng nếu như tôi cho bạn cả một bể
nước thì sao? Dễ thấy rằng trạng thái hạnh phúc đó nhanh chóng giảm đi
khi lượng nước tăng dần. Và trên thực tế, nếu được chọn giữa một chai
nước và một bể nước, bạn sẽ lấy chai nước - do đó, sự khoan khoái giảm
khi lượng tăng thêm.
Các mối quan hệ phi tuyến này xuất hiện khắp nơi trong cuộc sống của
chúng ta. Thật ra, các mối quan hệ tuyến tính mới là ngoại lệ chúng ta chỉ
đề cập đến chúng trong lớp học và sách giáo khoa bởi chúng dễ hiểu. Trưa
hôm qua, tôi cố gắng nhìn thế giới xung quanh bằng một cái nhìn thật tươi
mới để tìm xem có sự kiện tuyến tính nào diễn ra trong ngày. Tôi không tìm
thấy được gì, không khá hơn là bao so với những người vào rừng mưa nhiệt
đới để tìm các dạng khối hình vuông hay hình tam giác, hoặc, như chúng ta
sẽ thấy trong Phần 3, không hơn gì ai đó đang tìm kiếm sự ngẫu nhiên hình
chuông trong các hiện tượng kinh tế xã hội.
Bạn chơi tennis mỗi ngày nhưng chẳng có tiến bộ gì, rồi đột nhiên, bạn
bắt đầu hạ gục những tay chuyên nghiệp.
Con trai bạn dường như không có khó khăn gì trong việc học, nhưng có
vẻ cậu bé không muốn nói chuyện. Hiệu trưởng thúc ép bạn phải cân nhắc
“những khả năng khác”, tức các phương pháp trị liệu. Bạn tranh luận với bà
ta nhưng không mang lại kết quả gì (có vẻ bà ta là một “chuyên gia”). Rồi
đột nhiên, đứa trẻ bắt đầu nói những câu phức tạp, có lẽ hơi quá phức tạp so
