Có rất nhiều tài liệu về cái gọi là vấn đề của chuyên gia trong việc tiến
hành kiểm tra thực nghiệm các chuyên gia để xác định được thành tích của
họ. Nhưng điều này lúc đầu có vẻ gây nhầm lẫn. Một mặt, chúng tôi được
một tầng lớp các nhà nghiên cứu như Paul Meehl và Robyn Dawes chứng
minh rằng, mác “chuyên gia” có nghĩa gần với sự gian lận nhất, hoạt động
chẳng hơn gì một chiếc máy tính đang thực hiện một phép tính đơn giản,
trực giác gây cản trở khiến họ không còn nhìn thấy được gì. (Để lấy ví dụ
về máy tính thực hiện một phép tính đơn giản, tỷ suất tài sản lưu động trên
nợ cho kết quả đúng hơn so với đa số các nhà phân tích tín dụng). Mặt
khác, có nhiều tài liệu chứng tỏ rằng nhiều người có thể đánh bại cả máy
tính nhờ vào trực giác của mình. Vậy cái nào đúng?
Chắc chắn rằng một số ngành nghề phải có các chuyên gia chân chính.
Hãy đặt những câu hỏi sau: Bạn muốn cuộc phẫu thuật não sắp tới của
mình được tiến hành bởi một phóng viên khoa học của một tờ báo hay một
bác sĩ phẫu thuật não có bằng cấp? Hoặc, bạn muốn nghe bản tin kinh tế
được trình bày bởi một người có bằng tiến sĩ tài chính tốt nghiệp từ một
trường đại học “xuất chúng” như Wharton School, hay bởi một người viết
tin kinh tế của một tờ báo? Câu trả lời cho câu hỏi thứ nhất đã rõ, nhưng
câu thứ hai lại chẳng rõ chút nào. Chúng ta có thể đã thấy được sự khác
nhau giữa “biết-cách-nào” và “biết-cái-gì”. Người Hy Lạp đã phản biệt
giữa technè (kỹ năng) và epistèmè (kiến thức). Trường y khoa thực nghiệm
Menodotus of Nicomedia và Heraclites of Tarentum muốn các bác sĩ thực
tập phải gần gũi với technè (tức “tay nghề”), và tránh xa epistèmè (tức
“kiến thức”, “khoa học”).
Nhà tâm lý học James Shanteau đảm nhận nhiệm vụ tìm ra ngành nào có
chuyên gia và ngành nào không. Hãy lưu ý điểm khẳng định ở đây: nếu
muốn chứng tỏ rằng không có chuyên gia, bạn có thể tìm một nghề nào đó
mà chuyên gia trở nên vô dụng. Và bạn cũng có thể chứng minh điều
ngược lại theo cách đó. Nhưng có một quy tắc: có nhiều nghề vẫn cần đến
vai trò của các chuyên gia, và có nhiều nghề chẳng thấy các kỹ năng đâu
cả. Vậy cái nào thuộc nghề nào?
