thời khắc như thế, người dân lại tiệc tùng rình rang hơn, sống xa hoa hơn,
và điều này càng thôi thúc người ta về quê, ngay cả khi có chiến sự.
Có một vài câu hỏi khó. Làm thế nào người ta có thể dự đoán được cộng
đồng dân cư vốn là hình mẫu về sự bao dung lại trở thành những kẻ man rợ
nhất chỉ sau một đêm? Vì sao lại có sự thay đổi đột ngột đến vậy? Ban đầu,
tôi cho rằng có lẽ cuộc chiến tại Li băng hoàn toàn không thể dự đoán
được, không như những cuộc xung đột khác, và rằng Cận Đông là một tộc
người quá phức tạp nên không thể hiểu thấu được, về sau, khi bất đầu phân
tích những biến cố lớn trong lịch sử, tôi dần nhận ra rằng sự bất thường của
họ không phải là một thuộc tính mang tính bản địa.
Xứ Cận Đông giống như một nơi sản xuất hàng loát các biến cố có tính
lôgic mà không ai thấy được dấu hiệu xuất hiện của chúng. Ai đã từng dự
đoán được Thiên Chúa giáo sẽ trở thành tôn giáo thống trị vùng Địa Trung
Hải, và sau này là cả thế giới phương Tây? Những nhà ghi chép sử sách của
đế quốc La Mã thời ấy cũng không có dòng nào nói về tôn giáo mới này -
các sử gia nghiên cứu Thiên Chúa giáo cũng gặp khó khăn khi không tìm
thấy sử liệu về thời này. Rõ ràng, ít có vị chức sắc đức cao vọng trọng nào
thời ấy chịu cân nhắc ý kiến của một người Do Thái dị giáo đủ nghiêm túc
để nghĩ rằng mình sẽ để lại dấu tích gì đó cho con cháu đời sau. Chúng ta
chỉ có một nguồn sử liệu để tham khảo về Đức Chúa thành Nazareth - cuốn
Những cuộc chiến tranh của người Do Thái (The Jewish Wars) của
Josephus - mà bản thân nguồn tham khảo này cũng bị nghi ngờ là đã được
thêm thắt bởi một người chép kinh sùng đạo. Thế còn việc có một tôn giáo
cạnh tranh xuất hiện sau đó 7 thế kỷ thì sao; ai đã từng dự đoán được một
nhóm ky sĩ lại có thể mở rộng đế chế và Luật Hồi giáo của mình từ tiểu lục
địa Ấn Độ đến tận Tây Ban Nha chỉ trong một vài năm? Xét về mức độ
không thể dự đoán được, sự bành trướng của đạo Hồi vượt xa sự trỗi dậy
của Thiên Chúa giáo, nhiều sử gia xem lại những ghi chép lịch sử và hoàn
toàn bất ngờ trước sự thay đổi diễn ra quá chóng vánh đó. Đầu tiên là
Georges Duby, người bày tỏ sự kinh ngạc trước việc không biết làm cách
nào mà một nền văn hóa cổ Hy Lạp của tộc người Cận Đông với bề dầy
gần 10 thế kỷ như thế lại bị xóa sổ chỉ bằng “một nhát gươm”. Về sau, Paul
