Veyne - người kế nhiệm ông tại Collège de France - đã nói một cách khéo
léo về sự lan tỏa của tôn giáo như những “tác phẩm bán chạy” - một cách
so sánh ám chỉ tính chất không thể dự đoán được. Những kiểu gián đoạn
trong niên đại của các sự kiện này đã gây không ít khó khăn cho công việc
của sử gia; ngay cả công trình nghiên cứu công phu nhất về quá khứ cũng
không thể dạy bạn nhiều điều về bộ não của Lịch sử mà chỉ khiến bạn ảo
tưởng rằng mình hiểu biết về Lịch sử.
Lịch sử và các xã hội không lê từng bước mà sải những bước dài. Chúng
nhảy từ vết gãy này đến vết gãy khác nhưng hầu như chỉ gặp một vài trở
ngại. Tuy nhiên, chúng ta (và các nhà sử học) lại thích tin vào quá trình
phát triển cấp tiến nhỏ bé và có thể dự đoán được đó.
Và từ đó, tôi luôn tin rằng chúng ta chỉ là những cỗ máy vĩ đại chuyên
nhìn về quá khứ, và rằng con người chỉ giỏi lừa dối chính mình. Thời gian
trôi qua càng cũng cố niềm tin của tôi về sự bóp méo này.
Cuốn nhật ký thân yêu: Khi lịch sử chạy ngược
Khi đến với chúng ta, các sự kiện đã bị bóp méo. Hãy phân tích bản chất
của thông tin: trong số hàng triệu, hay thậm chí hàng nghìn tỷ những việc
nhỏ bé xuất hiện tràn lan trước khi một biến cố xảy ra, hóa ra chỉ có một
vài sự việc là có liên quan đến quá trình nhận thức của bạn về những gì đã
xảy ra. Do trí nhớ bị giới hạn và được chắt lọc nên bạn có chiều hướng ghi
nhớ những dữ liệu nào ăn khớp với các sự kiện sau này, trừ khi bạn là
Funes trong truyện ngắn của Jorge Luis Borges, “Funes, Người cường ức”
(Funes, the Memorions) - người không bao giờ quên và có vẻ như phải
sống với gánh nặng chất đầy những thông tin chưa xử lý. (Và ông ta không
thể sống thọ được).
Lần đầu tiên tôi được tiếp xúc với sự bóp méo truy hồi về quá khứ như
sau: Thời thơ ấu, tôi là một người ham mê đọc sách nhưng dễ thay đổi. Vào
giai đoạn đầu của cuộc chiến, tôi nhốt mình trong một căn hầm, nơi mà cả
thể xác lẫn tâm hồn mình đều hòa quyện với sách. Trường học đã bị đóng
cửa và đạn cối dội xuống suốt ngày đêm. Thật chán không thể tưởng khi
