Đen nào xảy ra. Dù trên thực tế, hai lời khẳng định này có sự khác biệt rất
lớn về mặt lôgic, nhưng trong tâm trí bạn, khoảng cách ấy có vẻ như rất
hẹp, chính vì thế, phát ngôn này có thể dễ dàng thay thế cho phát ngôn kia.
Trong mười ngày tới, nếu tìm cách ghi nhớ phát ngôn đầu tiên, bạn có
khuynh hướng ghi nhớ phiên bản thứ hai thiếu chính xác này - tức là có
bằng chứng cho thấy không có hiện tượng Thiên Nga Đen. Tôi gọi sự nhầm
lẫn này là ngụy biện xoay vòng (round-trip fallacy), bởi những lời khẳng
định ấy không thể hoán đổi cho nhau.
Trong một chừng mực nào đó, sự ngộ nhận giữa hai phát ngôn trên là
một lỗi lôgic rất nhỏ (nhưng lại có vai trò quyết định) - tuy nhiên, chúng ta
không miễn nhiễm trước những lỗi lôgic nhỏ, và đặc biệt, các giáo sư, các
nhà tư tưởng lại càng không thể tránh được chúng (bởi các phương trình
phức tạp không thể nào “chung sống hòa bình” với lối tư duy rành mạch
được). Nếu không tập trung cao độ, chúng ta có xu hướng đơn giản hóa vấn
đề một cách vô thức do bộ não của mình đã quen hoạt động như thế mà
không hề hay biết.
Điều này đáng để chúng ta nghiên cứu sâu hơn.
Nhiều người lẫn lộn giữa “hầu hết những tên khủng bố đều là người Hồi
giáo” và “hầu hết những người Hồi giáo đều là khủng bố”. Cứ cho là phát
ngôn đầu tiên đúng, tức 99% những tên khủng bố theo đạo Hồi. Tuy nhiên,
thực tế chỉ có khoảng 0,001% người Hồi giáo là khủng bố, bởi có hơn 1 tỷ
người theo đạo Hồi trong khi quân số khủng bố chỉ vào khoảng mười nghìn
người, tức là theo tỷ lệ 1/100.000. Chính vì thế, lỗi lôgic trên đã khiến bạn
đánh giá (một cách vô thức) xác suất trở thành khủng bố của một người Hồi
giáo được chọn ngẫu nhiên (trong độ tuổi từ mười lăm đến năm mươi
chẳng hạn) cao hơn bình thường gần năm mươi nghìn lần!
Theo lối ngụy biện xoay vòng này, bạn có thể nhận thấy sự bất công của
các khuôn mẫu - các tộc người thiểu số sinh sống tại các khu đô thị ở Mỹ
phải gánh chịu sự ngộ nhận tương tự: cho dù phần lớn tội phạm đều xuất
thân từ các tộc người thiểu số thì hầu hết cư dân của họ cũng không phải là
tội phạm, tuy nhiên, họ vẫn bị đối xử phân biệt bởi những người mà lẽ ra
phải thấu hiểu vấn đề hơn.
