“công cuộc giải phóng” vẻ vang vùng đất Tây Tạng, nhưng còn các tin tức
khác về đất nước này thì rất hiếm thấy. Là đứa trẻ mới năm tuổi, tôi lật đi
lật lại mẩu chuyện đó trong đầu, cố gắng hiểu ý nghĩa của nó, thế rồi, rốt
cuộc, nó phai mờ khỏi trí nhớ tôi.
Năm 1994, tôi đang làm báo ở Nam Kinh. Suốt một tuần lễ, tôi xuất hiện
trong chương trình phát thanh đêm khuya chuyên bàn về các khía cạnh
khác nhau trong cuộc sống của phụ nữ Trung Quốc. Một thính giả của tôi
từ Tô Châu gọi điện đến, nói rằng anh ta gặp một người phụ nữ kỳ lạ trên
phố. Anh ta và bà ấy cùng mua cháo của một người bán dạo trên phố, họ
nói chuyện với nhau. Người phụ nữ đó vừa từ Tây Tạng trở về. Anh ta nghĩ
tôi có thể thấy thú vị nếu phỏng vấn bà ta. Tên bà ta là Thư Văn. Anh ta đọc
báo cho tôi tên khách sạn nhỏ nơi bà đang ở.
Tính tò mò trỗi dậy, tôi thực hiện chuyến hành trình dài bốn giờ đồng hồ
bằng xe buýt từ Nam Kinh tới thành phố Tô Châu náo nhiệt, mặc dù được
xây dựng lại rất hiện đại nhưng vẫn còn lưu giữ nét đẹp vốn có – những con
kênh, những ngôi nhà có sân nhỏ xinh xắn với “nguyệt môn” và mái hiên
trang hoàng, những khu vườn nước và truyền thống dệt lục cổ xưa. Tại đó,
trong một quán trà thuộc khách sạn nhỏ kế bên, tôi thấy một bà lão mặc
trang phục Tây Tạng, mùi da thuộc cũ kỹ, mùi sữa ôi và phân thú bốc lên
nồng nặc. Mái tóc bạc của bà tết thành hai bím rối bù, làn da nhăn nheo
trông dạn dày nắng gió. Nhưng dù trông rất Tây Tạng, bà vẫn mang những
nét đặc trưng của phụ nữ Trung Quốc trên khuôn mặt – mũi nhỏ hơi hếch,
“miệng hình quả mơ”. Khi bà cất lời, giọng nói của và ngay lập tức xác
nhận với tôi rằng quả thực bà là người Trung Quốc. Vậy thì phải giải thích
thế nào về diện mạo Tây Tạng của bà đây?
Tôi lắng nghe câu chuyện của bà trong hai ngày. Khi quay trở lại Nam
Kinh, đầu óc tôi như quay cuồng. Tôi nhận ra rằng mình đã tìm thấy chìa
khoá giúp tôi giải mã mẩu trò chuyện đầy ám ảnh mà tôi nghe được cách
đây nhiều năm, khi còn thơ ấu ở Bắc Kinh. Tôi cũng nhận ra rằng mình vừa
gặp một trong những người phụ nữ đặc biệt nhất tôi từng biết.
