túi ních đầy báo chí, tôi chu du thiên hạ xã giao, qua lại những đường dạo
chơi thịnh hành và có mặt đều đặn trong các tiệm cà phê có những nhà văn
học tụ tập. Người ta đón tiếp tôi trong những phòng khách, ở đó, do một tục
lệ mới tốt đẹp, các ghế bành đều ôm sát hình thể mông đít, và đàn ông đàn bà
lý luận có lương tri. Ngay cả những nhà siêu hình học cũng nói năng sáng
nghĩa. Trong thành phố, tôi có được một uy tín lớn về khoa chú giải kinh
sách, và không phải tự khoe, tôi dự một phần lớn trong di chúc của cha xứ
Meslier và trong Thánh kinh diễn giải của các cha tuyên úy của vua nước
Phổ.
Tinh thần thẩm sát (esprit d’examen): thẩm định, kiểm sát bất cứ điều gì xem có đúng chân lý không,
chứ không nhắm mắt tin lời dạy của các chủ giáo hoặc các nhà học giả có uy tín cũ.
Tinh thần tôn trọng (respect): Trái ngược với tinh thần thẩm sát, chỉ một mực tôn trọng uy tín cũ của bề
trên.
Quẳng áo tu hành vào đám cỏ gai: thành ngữ thông dụng, ý nói dứt bỏ tu hành, trở về thế tục. Vì thành
ngữ này có hình tượng nên dịch nguyên văn.
“Hồi đó, xảy ra cho lão già Jéhovah một câu chuyện rủi hài hước và cay
độc. Một tu sĩ quaker
người Mỹ, bằng một cái diều, ăn cắp được sấm sét của
lão.
Tu sĩ quaker: Giáo đồ của một môn phái tôn giáo nước Anh và nước Mỹ, đặc tính nói chung là thanh
khiết, lương thiện và từ thiện. Đây có lẽ tác giả ám chỉ nhà vật lý học kiêm chính khách và nhà viết báo
người Mỹ Benjamin Franklin (1706-1790) đã sáng chế ra cột thu lôi để trị sấm sét của bầu trời (làm
thất bại những sấm sét của Jéhovah).
“Tôi đương cư trú ở Paris và được dự bữa ăn đêm trong đó người ta nói
chuyện thắt cổ tên giáo sĩ cuối cùng bằng bộ ruột của tên vua cuối cùng.
Nước Pháp đương sôi sục; một cuộc cách mạng kinh hoàng nổ ra… Các thủ
lĩnh phù du của Nhà nước bị đảo lộn, ngự trị bằng khủng bố giữa những nguy
