Tôi chưa bao giờ gặp Gita. Chính vì sự ra đi của bà và vì mong muốn được
đi gặp bà, Lale đã kể câu chuyện của mình. Ông muốn nó được ghi lại để,
theo cách ông nói, “Nó sẽ không bao giờ xảy ra lần nữa.”
Sau buổi gặp đầu tiên, tôi thăm Lale hai ba lần một tuần. Câu chuyện phải
mất ba năm mới gỡ được nút thắt. Tôi phải lấy được niềm tin của ông và
phải mất khá nhiều thời gian ông mới sẵn sàng dấn sâu vào việc xem xét lại
mình, mà đó lại là một phần cần thiết cho câu chuyện của ông. Chúng tôi đã
trở thành bạn bè – không, còn hơn cả bạn bè; cuộc sống của chúng tôi đan
xen vào nhau khi ông chia sẻ gánh nặng tội lỗi mà ông mang theo hơn năm
mươi năm qua, nỗi sợ rằng ông và Gita bị xem như đồng lõa của Đức Quốc
xã. Một phần gánh nặng của ông trút sang tôi khi tôi ngồi với ông tại bàn
bếp, người đàn ông đáng mến với đôi bàn tay run rẩy, giọng nói run run và
đôi mắt vẫn rơm rớm dù đã sáu mươi năm kể từ khi ông trải qua những sự
kiện kinh hoàng nhất trong lịch sử loài người.
Ông kể câu chuyện của mình từng chút một, đôi khi chậm rãi, đôi khi
nhanh như tên bắn và chẳng có liên kết rõ ràng nào giữa nhiều, rất nhiều
đoạn. Nhưng có sao đâu. Tôi ngồi say sưa với ông và hai con chó, nghe
những điều mà đối với người không quan tâm thì có vẻ như những lời kể
dông dài của một ông già. Có phải vì cái giọng Đông Âu thú vị đó? Hay vì
sức quyến rũ của ông già tinh quái? Có phải do câu chuyện lắt léo mà tôi bắt
đầu hiểu? Chắc là tất cả những lý do này và còn nhiều thứ khác.
Là người kể câu chuyện của Lale, điều quan trọng là tôi phải nhận dạng
được rằng ký ức và lịch sử đôi khi đan xen vào nhau và đôi khi tách khỏi
nhau, để phơi bày một bài học lịch sử trong số nhiều bài học, nhưng là một
bài học duy nhất về nhân loại. Nhìn chung, những ký ức của Lale thật sự rất
rõ ràng và chính xác. Nó khớp với những nghiên cứu của tôi về con người,
ngày tháng và nơi chốn. Phải chăng đây là nguồn an ủi? Việc dần thấu hiểu
một người từng đích thân trải qua những sự kiện khủng khiếp khiến cho
những sự kiện ấy càng kinh khủng hơn. Đối với cụ già đẹp đẽ này thì ký ức
và lịch sử không hề tách rời – chúng hòa quyện vào nhau thật hoàn hảo.
