nghiệm sau đó. Kết quả cho thấy, lời giải thích này là còn thiếu sót. Trong
thí nghiệm này, khi nạn nhân phải thông báo cho Người dạy rằng mình đang
có vấn đề về tim mạch và bị điện giật sẽ khiến anh ta đau tim – "Đủ rồi đấy.
Cho tôi ra khỏi đây. Tôi đã nói là tôi có vấn đề về tim mạch. Tôi bắt đầu
thấy đau tim rồi đấy. Tôi từ chối tiếp tục trả lời. Hãy cho tôi ra khỏi đây" –
kết quả cũng vẫn như trước. 65% trong số đối tượng tiếp tục thực hiện vai
trò của mình cho đến tận mức phạt cao nhất.
Cuối cùng, lời giải thích rằng các đối tượng trong thí nghiệm của
Milgram có đạo đức méo mó và tàn bạo, không hề giống những người bình
thường cũng không thỏa mãn. Những người phản hồi lại quảng cáo của
Milgram trên báo và đăng ký tham gia thí nghiệm "trí nhớ" đều là đại diện
cho một bộ phận tiêu biểu trong xã hội về tuổi tác, nghề nghiệp và trình độ
giáo dục. Hơn nữa, họ có tâm lý khá bình thường, không hề có dấu hiệu của
người mắc chứng rối loạn thần kinh. Milgram đã nói rằng, thật ra họ cũng
giống như bạn và tôi; hoặc họ chính là bạn và tôi. Nếu ông ấy đúng thì kết
quả rùng rợn của các thí nghiệm này khiến ta phải đặt ra một câu hỏi chẳng
mấy dễ chịu gì: điều gì khiến chúng ta hành động như vậy?
Milgram tin chắc mình có câu trả lời. Ông nói rằng cần phải hiểu có
sự ý thức trách nhiệm vững chắc với quyền lực trong tất cả chúng ta. Theo
ông, thủ phạm chính là các đối tượng không có khả năng từ chối mong
muốn của người lãnh đạo cuộc nghiên cứu – tức nhà nghiên cứu trong chiếc
áo khoác của phòng thí nghiệm. Người này đã thúc giục, thậm chí hướng
dẫn đối tượng thực hiện nhiệm vụ nếu cần thiết mà không quan tâm đến
những tổn thương nghiêm trọng về tinh thần và thể xác mà họ gây ra.
Chứng cứ ủng hộ cho lý giải của Milgram về sự tuân theo uy quyền là
rất xác đáng. Thứ nhất, rõ ràng nếu như không có sự chỉ đạo của nhà nghiên
cứu là hãy tiếp tục thì các đối tượng đã nhanh chóng kết thúc thí nghiệm.
Họ ghét những gì mình đang làm và đau đớn trước sự đau đớn quằn quại
của nạn nhân. Họ cầu khẩn nhà nghiên cứu cho mình dừng lại. Khi nhà
nghiên cứu không đồng ý, họ vẫn tiếp tục nhưng trong suốt quá trình thực
hiện vai trò của mình, họ run rẩy, toát mồ hôi, mất bình tĩnh, lắp bắp phản
đối và xin tha cho nạn nhân. Họ bấm móng tay vào chính da thịt mình, cắn
môi cho đến khi chảy máu, ôm đầu, một vài người rơi vào những trận cười
