Ở phần trên, chúng ta đã cho rằng sức mạnh của nguyên tắc đáp trả
nằm ở chỗ nếu trước tiên ai đó, dù là người xa lạ, người ta không thích,
không chào đón, cho ta một đặc ân thì họ vẫn có được cơ hội khiến ta đồng
thuận theo yêu cầu của họ. Tuy nhiên, bên cạnh sức mạnh, còn một khía
cạnh khác trong nguyên tắc này cho phép hiện tượng sau diễn ra. Một người
có thể khơi cảm giác biết ơn khi mang đến cho ta một đặc ân không mong
đợi. Hãy nhớ lại, nguyên tắc này chỉ là chúng ta nên đối xử với người khác
như họ đã đối xử với ta, nó không yêu cầu chúng ta phải đòi hỏi những cái
chúng ta đã nhận để cảm thấy biết ơn và đáp trả. Tổ chức Cựu chiến binh
Mỹ kể lại, một lá thư kêu gọi hiến tặng đơn giản của tổ chức chỉ nhận được
tỷ lệ trả lời 18%. Nhưng khi lá thư này được gửi kèm với một món quà tự
nguyện (được dán lại, ghi tên địa chỉ cá nhân) thì tỷ lệ trả lời tăng lên gần
gấp đôi, 35%. Kết quả này không phải để chứng minh chúng ta có thể
không thấy một cảm giác biết ơn mạnh hơn để đáp trả một đặc ân ta vừa đề
nghị, mà chỉ để chứng minh rằng, lời đề nghị đó không quan trọng trong
việc tạo ra cảm giác biết ơn trong chúng ta.
Nếu dành thời gian xem xét mục đích xã hội của nguyên tắc đáp trả,
chúng ta có thể biết được nguyên nhân. Nguyên tắc này được thiết lập nhằm
thúc đầy sự phát triển mối quan hệ đáp trả giữa các cá nhân, nhờ đó mà một
người có thể khởi đầu một mối quan hệ mà không lo mất mát. Nếu nguyên
tắc này nhằm phục vụ cho mục đích đó, thì đặc ân không mong đợi ban đầu
phải có khả năng tạo ra một cảm giác biết ơn. Hãy nhớ lại, các mối quan hệ
tương hỗ ban tặng cho các nền văn hóa một lợi thế đặc biệt khiến nó trở
thành môi trường nuôi dưỡng chúng; kết quả là tạo ra một áp lực mạnh mẽ
để đảm bảo nguyên tắc này phải phục vụ cho mục đích của nó. Với một
chút băn khoăn, nhà khảo cổ học uy tín người Pháp Marcel Mauss, khi miêu
tả ảnh hưởng xung quanh quá trình tặng quà trong văn hóa loài người, đã
nói: "Lòng biết ơn khiến ta cho, lòng biết ơn khiến ta nhận và lòng biết ơn
khiến ta đáp trả".
Mặc dù lòng biết ơn khi đáp trả cấu thành bản chất nguyên tắc đáp
trả, nhưng chính lòng biết ơn khi nhận đã khiến nguyên tắc này dễ bị lợi
