nhân viên, thường dân, bộ đội di công tác, bộ đội nghỉ phép, bộ đội hồi
hương và cả những người thuộc thành phần "ngụy" ra Bắc thăm thân nhân
học tập cải tạo nữa. Tất cả ngồi chật khứ trong những toa xe ngột ngạt hơi
người. Trừ một toa cuối cùng có giường ngủ dành cho cán bộ cao cấp và
các cụ già yếu đuối, còn thì đồng loạt ghế gỗ. Mỗi dẫy ghế là ba chỗ ngồi,
thay thế loại ghế trước đây chỉ có hai chỗ. Trên đầu là hành lý, dưới chân
cũng hành lý, đồ đạc nhồi nhét tối đa, con người có khổ một tí nhưng cũng
chỉ kéo dài hai ngày, ba đêm là cùng. Nhưng nếu đem thêm một bịch cau
khô, một túi nan hoa (căm) xe dạp, một lố khóa đồng, một hộp bật lửa, hay
những thứ linh tinh khác như kim may, chỉ thêu, nút áo, kẹp tóc, đồ chơi
bằng nhựa dẻo v.v... thì bất cứ cái gì cũng có thể bán ra tiền để cải thiện bữa
ăn, cải thiện đời sống. Cho nên có phải bó giò cách mấy cũng chẳng ai kêu
ca. Leo lên tầu và ngồi yên chỗ rồi là đã vượt qua được hẳn một chặng
đường khó khăn ăn chực nằm chờ khốn khổ trước nhà ga, mà hiện giờ hãy
còn cả rừng người nằm, ngồi đen nghẹt ở đó. Đấy là chưa kể lát nữa, khi
tầu chuyển bánh rồi còn có cái sàn lối đi trống trơn ở chính giữa đó, mọi
người sẽ thu xếp với nhau. Giải báo cũ xuống, chia ca thay nhau nằm ngả
đỡ cái lưng, dù chân anh này có khoèo qua đầu chị kia, dù cái gậm ghế có
chật khứ chỉ đủ lách vô được nửa cái mình thì cũng là cung cách giải quyết
được phần nào cho xương cốt đỡ ê ẩm, cho cái cơ thể bớt mệt mỏi rã rời,
do nóng, do chật, do ngập hơi người và do cái lắc lư, dồn ép của con tầu đã
đến tuổi hồi hưu mà vẫn cứ phải hổn hển bò lê trên con đường mịt mù thăm
thẳm hơn một ngàn cây số từ Nam ra Bắc.
Không còn đường nào khác ! Vậy tốt hơn hết là chấp nhận như một sự
bình thường. Và con tầu vào dịp cuối năm bữa đó đếm được mười bốn cái
toa. Từ hơn một giờ qua, nhân viên hỏa xa kiểm soát xong các thủ tục an
toàn, nhân viên soát vé kiểm tra xong các hành khách lên tầu, các toán công
an đi kiểm soát xong giấy phép đi đường của mọi người, tất cả các hành
khách đều đã ngồi yên chỗ. Tuy nhiên, tầu vẫn chưa khởi hành. Một nguồn
tin loan đi dần dần từ toa nọ sang toa kia làm mọi người sầm xì : "Đầu máy
hư, còn đang sửa !" Không có ai kêu ca phàn nàn gì. Một thời gian ngắn
