Kể từ khi văn hoá Đông Sơn được phát hiện (1924), các học giả Tây cũng
như Đông không ngớt bàn tán xôn xao. Thực chất chói lọi của nền văn hoá
này đã làm cho nhiều người thấy ngợp, và vì quá ngợp họ đã nảy ra sự nghi
ngờ về những người đã tạo dựng ra nó. Thật thế, có lẽ họ đã không mấy
bằng lòng khi khám phá ra rằng nhiều thế kỷ trước Công nguyên, đám dân
hèn nô lệ kia (người Việt dưới thời Pháp thuộc) lại có thể làm chủ nhân ông
một nền văn hoá rực rỡ đến thế, một nền văn hoá mà họ đã phải ví với văn
hoá Hallstatt, LaTêne (Heine Geldern) hay Saint Acheul, Mas d’Asil
(Victor Goloubew). Do đó họ đã tìm đủ cách chứng minh di chỉ Đông Sơn
chỉ là một ngành của Hán tộc, như trường hợp V. Goloubew, Friedrich
Hirth, Olov Janse
hay chỉ là tầm chót của cánh tay văn minh Tây
phương vươn dài tới như H. Geldern, Callenfeis v.v…
Dầu sao, sự thật có bị bóp méo đến đâu rồi cũng vẫn là sự thật. Vì nền văn
minh Lạc Việt không chỉ thể hiện ở văn hoá Đông Sơn mà còn tiềm ẩn ở
khắp mặt sinh hoạt của quốc dân Việt từ mấy nghìn năm nay. Nhưng nếu
chỉ bằng vào những vật liệu cụ thể, chắc chắn những người tỏ ý nghi ngờ
tạo năng của nhóm dân này cũng đã phải sửng sốt trước những phát hiện
mới. Thí dụ cụ thể là trống đồng Đào Thịnh (Yên Bái, 1960) với những hoa
văn tuyệt vời không kém trống đồng Ngọc Lũ mà rõ ràng còn cổ hơn trống
đồng này hàng thế kỷ.
Từ khi Âu Việt và Lạc Việt thống hợp, văn minh sông Hồng lại càng phát
triển rực rỡ hơn. Thành Cổ Loa được xây dựng vào thời ấy đã là một công
trình kiến trúc làm ngạc nhiên những người quan sát. René Despierres
trong Cổ Loa, Capital Du Royaunme Âu Lạc đã cho rằng hình thể chung
của thành ngoài còn sót lại (gồm ba lớp dài tổng cộng 17 cây số) không
kém gì những công sự cổ của thành Paris cất sau nhiều thế kỷ. Đã thế lại
còn “nỏ thần” được trang bị cho việc thủ thành. Năm 1959 dân công làm
đường đã đào được trên một vạn mũi tên đồng đúc ngay dưới chân thành.
Sự kiện này chứng tỏ truyền thuyết nỏ An Dương Vương là có thật, tuy
rằng nó chẳng thần hôn thánh ám gì nhưng có thể đã là một thứ máy bắn
