phòng, tư pháp và tiền tệ. Pháp nhượng bộ. Thế là từ ngày 1 tháng 9 năm
1953, toàn thể lãnh thổ Kampuchia được chính thức đặt dưới quyền kiểm
soát của chính phủ hoàng gia. Ít ngày sau, một Bộ Tổng Tham Mưu Quân
đội Khmer được tách ra khỏi Bộ Tư Lệnh Quân Lực Pháp. Trong một thỏa
ước riêng biệt ký vào tháng 10 năm 1953, quân Pháp chỉ còn ở lại miền
đông sông Cửu Long để hành quân phối hợp cùng ba tiểu đoàn Khmer.
Quyền chỉ huy cảnh sát và quyền Tư pháp cũng đều được giao lại cho
người Khmer.
Khi về Phnom Penh, nghiễm nhiên Sihanouk đã trở nên vì anh hùng vĩ đại
của dân tộc trước mắt quần chúng. Chỉ trong một thời gian ngắn ngủi,
Sihanouk đã vượt trồi lên, hạ uy tín của các lãnh tụ đối lập, kể cả quốc gia
lẫn cộng sản. Ngay đến Sơn Ngọc Thành trong một buổi phát thanh cũng
đã phải tuyên bố “tôi đã lầm lẫn khi nghĩ rằng quốc vương của chúng ta chỉ
là công cụ của người Pháp. Thực ra ngài chính là một nhà đại ái quốc”.
Và Sau Cùng Trường Hợp Xứ Lào
Cuối thế kỷ 19, sau khi chiếm xong Việt Nam và Kam-pu-chia, Pháp liền
tính chuyện chiếm xứ Lào để đặt nền đô hộ. Công cuộc thôn tính xứ Lào
thật là dễ dàng, trước sau chỉ nhờ tài xoay sở khéo léo của một tay thực dân
giang hồ khét tiếng: Auguste Pavie
. Sau đó là những thu xếp, mặc cả
giữa Pháp, Thái Lan, Anh (khi ấy đang đô hộ Miến) và Trung Hoa.
Điều đình ổn thỏa xong, Pháp tập trung những mẩu múng vốn nát bấy vì
nội chiến và ngoại xâm, tạo thành vương quốc Lào trong Liên Bang Đông
Dương. Tuy phủ thống sứ Pháp được thành lập ở Vientiane từ năm 1899,
nhưng vương quốc Lào chỉ thực sự tập họp được đầy đủ các phần đất như
ngày nay từ năm 1905, và gồm: tiểu vương quốc Luang Prabang với các
tỉnh Luang Prabang, Sayaboury, Sầm nứa và hai quận miền nam Phong
Saly (nhà vua ở Luang Prabang vẫn được giữ ngôi vị dưới sự bảo trợ của
Pháp, nhưng tất cả các quan lại đều do Pháp chỉ định); tiểu vương quốc
Xieng Khuang vốn đã được sát nhập vào Vientiane từ 1832; vùng
Champassak ở Hạ Lào; và hai tỉnh miền Bắc là Nam Tha và Phong Saly.
Trong thời kỳ đô hộ Đông Dương, có thể nói người Pháp được yên ổn nhất
