TRĂNG HUYẾT - Trang 256

tuyệt vọng vào một đồn Lính khố xanh ở vùng trung du, lực lượng nghĩa
quân của chính anh trở thành nạn nhân cho trận oanh tạc đầu tiên tại Đông
Dương. Năm chiếc máy bay cánh hai tầng bằng gỗ và vải, hiệu Potez 25
của Không Quân Pháp, sà xuống làng Cổ Am nơi các nghĩa quân đang ẩn
núp, dội tan nát những ngôi nhà tranh, bằng sáu chục quả bom loại mười
ki-lô.
Khi nghĩa quân và dân làng sợ hãi chạy ra khỏi những ngôi nhà đang bốc
cháy, các phi công dùng súng đại liên Lewis xoay đủ bốn hướng, đặt trong
khoang lái, bắn xối xả và bừa bãi xuống các nạn nhân. Khoảng hai trăm đàn
ông đàn bà và trẻ em bị giết. Cùng với Cổ Am, trong khi truy lùng nhằm
báét giết thêm nghĩa quân hoặc người giúp đỡ hay che giááu các đảng viên
Quốc Dân Đảng, Pháp triệt hạ thêm mười làng quanh vùng. Hôm sau,
Thống sứ Pháp ở Bắc kỳ tuyên bố công khai trên báo chí rằng “Bất cứ làng
nào cho bọn nổi loạn ẩn núp đều sẽ bị chúng tôi oanh tạc không chút xót
thương như thế.”
Vì không đành lòng rời xa tổ chức và không chịu vượt thoát sang Tàu, bản
thân đảng trưởng Nguyễn Thái Học cũng bị bắt tại làng Cổ Vịt, Đông
Triều, Hải Dương. Dựa theo tin tức gạn lọc từ các cuộc tra khảo và lần theo
đường dây mật thám của mã tà lính kín, Nha Liêm Phóng tiếp tục bắt hàng
trăm đảng viên thường. Trong số đó, tám mươi đảng viên bị kết án tử hình
và năm trăm đảng viên khác bị kết án cấm cố chung thân hoặc khổ sai biệt
xứ.
Thế là phân rã cơ ngơi của một hội kín có tổ chức qui củ nhất và mạnh mẽ
nhất tính từ đầu thế kỷ 20, đánh dấu con đường vận động giải thực từ trung
quân sáng ái quốc. Khi sa cơ, Nguyễn Thái Học mới 29 tuổi. Anh quê làng
Phổ Tang, phủ Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Yên, nay là Vĩnh Phú. Con đường
cách mạng của anh tiêu biểu cho lối đi của người đương thời theo đuổi chủ
nghĩa dân tộc. Từ hoài bão thu hồi độc lập, đấu tranh cho tự do bằng cách
thế ôn hòa với những đề nghị cải cách, anh bị nhà cầm quyền ép phải buộc
lòng chuyển sang giai đoạn chọn lựa bạo động làm cách thế duy nhất. Thuở
còn sinh viên trường Cao Đẳng Sư Phạm rồi trường Cao Đẳng Thương Mại
Đông Dương ở Hà Nội, anh từng viết thư yêu cầu nhà cầm quyền Pháp sửa