TRĂNG HUYẾT - Trang 257

đổi về xã hội và chính trị, cải tổ nền hành chánh thuộc địa, ban hành tự do
ngôn luận, v.v. Các sáng kiến ấy chẳng những không được xem xét nghiêm
chỉnh, bản thân anh còn bị nghi ngờ, theo dõi. Kế đó, anh cùng các bằng
hữu thanh niên trí thức thành lập Nam Đồng thư xã để in những sách báo
nhằm nâng cao dân trí, khích lệ tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc trong
nhân dân, đồng thời làm nơi thu hút và tụ họp trí thức, thanh niên, sinh viên
tại Hà Nội.
Năm 1926 là điểm mốc thời gian với hai biến cố chấn động. Một năm trước
đó, Phan Bội Châu, người chủ trương giải pháp bạo động và là ngôi sao
sáng nhất trong các nhà vận động cách mạng ở hải ngoại, bị bắt tại tô giới
của Pháp ở Thượng Hải. Ban đầu Pháp định âm thầm thủ tiêu ông nhưng bị
lộ, phải đem về Hà Nội đưa ra xử trước Hội Đồng Đề Hình và kết án khổ
sai chung thân. Sự việc ấy khích động nhân dân toàn quốc đấu tranh đòi ân
xá cho ông. Pháp phải đưa ông về an trí tại Bến Ngự, Huế. Sự việc thứ hai
là Phan Châu Trinh, người chủ trương giải pháp ôn hòa, có ảnh hưởng lớn
lao trong các nhà trí thức cựu học lẫn tân học, vừa từ Pháp về nước được
một năm thì từ trần tại Sài Gòn. Giới trí thức thanh niên vận động cả nước
để tang ông. Ngoài đám tang lớn chưa từng thấy ở Sài Gòn còn có các buổi
lễ tưởng niệm ông tại các thủ phủ và trường học lớn trên khắp nam trung
bắc; tất cả là cơ hội tự phát để dân chúng toàn quốc dũng cảm biểu lộ và đề
cao lòng yêu nước.
Cao trào ái quốc đó đưa tới việc ba năm trước đây, Nguyễn Thái Học cùng
các đồng chí thanh niên tân học thành lập Việt Nam Quốc Dân Đảng, mô
phỏng đảng cương tam dân chủ nghĩa của Trung Hoa QDĐ — “dân tộc độc
lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc” — tiếp tục theo đuổi giải pháp
đấu tranh bạo động để giải phóng đất nước, nhưng chủ yếu dựa vào nội lực
bản địa. Thật ra, ba năm trước cũng đã có một đảng lấy tên ấy. Năm 1924,
tại Quảng Châu, cụ Phan Bội Châu cải tổ Việt Nam Quang Phục Hội thành
Việt Nam Quốc Dân Đảng và đặt tổng bộ tại đó, đồng thời phát triển cơ sở
quốc nội. Cán bộ nòng cốt là Tăng Bạt Hổ, Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn
Thượng Thuật, Đặng Sư Mặc, v.v. Sau vụ cụ Phan bị Nguyễn Ái Quốc
cùng Lâm Đức Thụ chỉ điểm cho Pháp bắt, lấy số tiền trị giá 100.000 đồng