TRĂNG HUYẾT - Trang 76

Mé trước bàn thờ chính kê một chiếc bàn thấp, bày cổ cúng gồm những dĩa
nhỏ chưng dọn thịt luộc, chả lụa và cá, kèm theo gỏi ngó sen và rau, các tô
miến nấu đặc biệt có nấm và kim châm, hương vị đậm đà; xôi chè; cơm
trắng, hai hàng chén đơm sẵn cơm có kèm theo các đôi đũa đặt ngay ngắn
bên cạnh mỗi chén; mấy chiếc ly thủy tinh đựng rượu trắng hơi vơi một
chút; mấy chiếc tách sứ để không và bình trà đã pha, sẵn sàng châm trà khi
các hương linh thụ xong cổ, và chuẩn bị cho người chủ lễ vái ba lần sau
cùng, hoàn tất phần nghi lễ. Ngay đằng trước mâm cổ cúng trải chiếc chiếu
hoa cạp điều, dùng để bái lạy. Tuy thế, tâm điểm của bàn thờ là bức chân
dung khung thiếp vàng của một vị quan trông rất khả kính, mình mặc triều
phục, ngự chốn danh dự và cao nhất trên bàn thờ chính giữa.
Tất cả phẩm vật và cách thức trưng bày ấy không là sáng kiến cá biệt của
dòng họ Trần. Số lượng nhiều hay ít tùy gia cảnh, nhưng nói chung, chúng
được bày biện theo những qui định có tính truyền thống, làm thành phong
tục của người An Nam về lễ giỗ. Đó là một nghi lễ được cử hành hằng năm
và suốt đời, để tưởng nhớ ngày lìa trần của ông bà cha mẹ. Họ là những
đấng sinh thành nên con cháu phải chịu tang trọn đời, khác với tang vợ tang
chồng chỉ chịu ba năm. Không ai biết rõ phong tục và nghi thức ấy bắt đầu
từ thời điểm nào trong lịch sử dân tộc, nhưng thực tế nó hiện hữu đã ngàn
năm trên đất Việt.
Bắt đầu từ đồng bằng bắc bộ, cái nôi của dân tộc và văn hóa Việt, chúng
theo chân đoàn lưu dân đi dọc Trường sơn vào các đèo cao và vùng đất sỏi
đá miền trung. Rồi sau đó, chúng cùng đi với đoàn người khai phá vào
phương nam, nơi gạo rất trắng nước rất trong, khí hậu thoáng mát, đồng
ruộng cò bay thẳng cánh và mùa nước lên cá lội tràn bờ. Qua bao nhiêu
thay đổi triều đại, thăng trầm với lịch sử, biến thái theo hoàn cảnh địa
phương, dị biệt về lập trường chính trị hay giai tầng xã hội, người Việt khắp
nơi vẫn tuân giữ và thực hiện những qui định căn bản trong phong tục tập
quán ấy. Giới giàu sang phú quí thường cử hành lễ giỗ để vinh danh người
chết và chiêu đãi kẻ sống. Hạng nghèo khổ cơ cực tới ngày giỗ ông bà cha
mẹ cũng rán cúng chén cơm ly nước cây nhang mới khỏi tủi thân và ngủ
yên giấc.