Mô hình hợp tác xã nông nghiệp của miền Bắc xã hội chủ nghĩa đang là
kiểu mẫu cho cả nước noi theo. Các hủ tục trong đám cưới, đám ma rườm
rà theo lệ cũ bị phá bỏ. Đám ma của ông Đệ diễn ra lặng lẽ, gọn nhẹ, không
kèn, không trống. Chiếc xe đòn của hợp tác xã được những người bà con
làng Lôi đưa ông ra đồng. Mấy người thân thiết, ruột rà trong họ mạc đeo
khăn tang. Không người chống gậy, bưng ảnh. Tháng chạp, ruộng làng Lôi
đang vụ trồng màu lấp ló những luống cải vàng xen kẽ những mảnh ruộng
trồng rau lang, ngô, đỗ… Từng đàn ruồi bay à à ra ngoài bãi tha ma, đánh
hơi ngửi thấy mùi cơm rượu và cả hơi người chết. Mấy chục người đưa
tang ông Đệ lặng lẽ đi trên con đường bờ mương còn ướt sương đêm. Cây
cờ tang được một đứa cháu trong họ vác đi trước.
Bà Mít đầu trùm chiếc khăn trắng theo sau quan tài. Những tháng
ngày bà cạn kiệt sức lực để chăm sóc chồng đau ốm, thêm sự căng thẳng và
nỗi đau dồn nén đổ xuống đầu người đàn bà vừa bước sang tuổi 62, khiến
bà Mít không còn sức để khóc chồng. Mấy bà chị họ, mấy đứa cháu cố gào
lên lúc những người khiêng quan tài chuyển linh cữu ông Đê xuống hố đất
sâu. Đôi mắt của bà Mít vẫn ráo hoảnh, chỉ hơi tối lại. Gương mặt bà hằn
sâu những nếp nhăn... Không ai biết rằng từ lúc ông Đê nằm liệt giường, bà
đã phải mang ra những đồng bạc cuối cùng để lo thuốc thang và tang ma
cho chồng. Tính ra từ ngày Đệ đi B cho đến ngày anh báo tử, mỗi tháng
ông bà nhận được 12 đồng. Tằn tiện lắm ông bà chỉ dám tiêu vào suất tiền
của người con đi B mỗi tháng 5 đồng để mua gạo, mắm, đóng góp việc họ,
việc làng. Bảy đồng còn lại bà tích cóp quyết giữ cho đứa con trai ngày về
có chút tiền để cưới vợ. Một trận ốm thập tử nhất sinh của ông Đê và một
đám tang. Vốn liếng dành dụm cho con trai bao năm hết cả.
Mọi người đã ra về theo xe tang, bà Mít còn ngồi lại bên mộ chồng
một hồi lâu, đắp những vỡ cỏ lên ngôi mộ đất còn in dấu chân người. Ngọn
gió tươi thổi phóng túng trên cánh đồng như mang đi hết những đau buồn,
uất ức, nhớ thương trong lòng người đàn bà suốt những ngày tháng qua cắn
răng phải chịu đựng. Giá như bà chết được theo chồng? Có lẽ bà sẽ nhẹ
nhàng hơn nhiều. Nhưng từ trong cõi thẳm sâu, bà Mít hiểu rằng bà không
thể chết vào lúc này được. Bà chết ai sẽ là người đi giải nỗi oan khuất này.
