Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
sinh, xử thế, thì ông lại tích cực.
- Có phản tiến hoá không? Chúng ta cho tiến hoá là từ xã hội du mục chuyển qua xã hội nông
nghiệp, rồi xã hội kĩ nghệ, hậu kĩ nghệ, và chúng ta có lí: lái một chiếc xe hơi vƣợt một trăm cây số
một giờ nhất định là tiến bộ hơn nằm trong cái cáng bắt hai ngƣời đồng loại của ta khiêng, mồ hôi
nhễ nhại dƣới ánh nắng để tiến đƣợc bốn cây số một giờ. Nhƣng chúng ta cũng không thể bảo là
Trang tử vô lí khi ông cho tiến bộ là sống đời bình dị, tự do, hợp với thiên nhiên, coi mọi ngƣời bình
đẳng với mình, hơn nữa hoà đồng với họ, không đả kích, không đâm chém nhau, không ức hiếp lẫn
nhau, bóc lột nhau.
- Trang muốn cứu cái tệ của một xã hội loạn lạc, tàn bạo, bất quân nên có thái độ cực đoan. Thuyết
thiên nhiên hoàn hảo rồi, con ngƣời cứ thuận thiên nhiên, đừng nên sửa đổi thiên nhiên, tất nhiên là
không luôn luôn đúng; mà tƣ tƣởng chính trị của ông (bỏ pháp luật, lễ nghi, bỏ trí xảo, công nghệ,
thƣơng mại) cũng không thực hiện đƣợc – chúng ta không thể ngƣợc dòng lịch sử mà trở về xã hội
nguyên thuỷ. Trang cũng nhƣ Lão, không muốn làm chính trị, một phần vì muốn đƣợc tự do, tiêu
dao, một phần cũng vì ông nghĩ rằng tƣ tƣởng của ông không thể nào áp dụng đƣợc dù có gặp một
ông vua hoàn toàn tin ông nữa, nhƣ Đằng Văn Công tin Mạnh tử.
- Sự cống hiến của Trang về nhân sinh quan đáng kể hơn cả; nhƣng ngay cả phần này, tƣ tƣởng của
ông chỉ kì đặc, có khi thâm thuý chứ thực ra không phong phú, so với Tuân tử chẳng hạn thì kém xa.
Vì Trang chủ trƣơng vô vi và vô ngôn, nên có gì đâu mà nói nhiều.
- Tuy nhiên địa vị của ông rất lớn trong lịch sử tƣ tƣởng Trung Quốc, ngang với Mạnh tử, hơn Tuân
tử, hơn cả Mặc tử nữa. Nhờ ông một phần lớn mà tƣ tƣởng của Lão tử mới đƣợc phổ biến mạnh: chỉ
giới trí thức mới quí những cách ngôn trong Đạo Đức kinh, còn giới bình dân thì ai cũng biết ít nhiều
những ngụ ngôn của Trang tử. Do đó tên ông gắn liền với tên của Lão tử và cả hai có công làm cho
dân tộc Trung Hoa bớt thực tế, yêu thiên nhiên hơn, khoan dung, khoáng đạt hơn, yêu tự do và bình
đẳng. Không một triết gia nào kể cả Lão tử đề cao tự do và bình đẳng một cách sâu sắc và nghệ thuật
của Trang trong hai bài bất hủ Tiêu dao du và Tề vật luận; vì vậy mà nhiều nhà thích Trang hơn Lão
và thơ văn cùng hội hoạ của Trung Hoa từ đời Lục triều trở đi, nhất là dƣới đời Tống đều mang dấu
vết của Trang ngang với Lão. Không có Lão, Trang, chỉ có Khổng, Mạnh thì dân tộc Trung Hoa
không khác dân tộc La Mã thời thƣợng cổ bao nhiêu.
Thực vậy, chúng ta không thấy làm lạ rằng, sau một thế kĩ phát triển hỗn độn về kĩ nghệ, ngày nay
