Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Tuy nhiên, ở cuối bài 4, Trang cũng hé cho ta thấy rằng vô dụng chƣa nhất định là đƣợc yên ổn, và
cây “lịch” trong bài đó phải tạm gởi thân vào chổ thần (vì mọc trên nền xã, nơi tế thổ thần) để khỏi bị
chê là vô dụng, nếu không thì cũng bị đốn rồi. Rốt cuộc, hữu dụng đã không yên mà vô dụng cũng
chƣa chắc đƣợc yên, vậy phải ra sao? Trong Nội thiên, không thấy ông đáp câu đó. Trong Ngoại
thiên, bài 1 chƣơng Sơn mộc, chúng ta thấy cách giải:
Bài đó kể chuyện Trang tử đi trong núi thấy một cây lớn gỗ không dùng vào đƣợc việc gì nên ngƣời
thợ rừng không muốn đốn, nhờ vậy cây đó đƣợc “hƣởng hết tuổi trời”.
Ra khỏi núi, Trang tử ghé thăm một ngƣời bạn cũ. Ông ta mừng rỡ, sai giết ngỗng đãi và bảo ngƣời
nhà giết con ngỗng không biết kêu, còn con biết kêu thì để nuôi.
Môn đệ Trang tử hỏi thầy: cây trong núi nhờ vô dụng mà đƣợc sống, con ngỗng vì vô dụng mà bị
giết. Thế thì nên ở vào cảnh nào. Trang tử đáp:
“Thầy ở giữa hữu dụng và vô dụng, nhƣng ở vào trung gian nhƣ vậy chỉ mới gần Đạo chứ chƣa phải
là Đạo, cho nên chƣa tránh khỏi luỵ… Muốn khỏi luỵ thì chỉ nên tiêu dao ở cảnh giới Đạo Đức thôi”.
Tiêu dao ở cảnh giới Đạo Đức là hoá hợp với Đạo, cùng biến hoá với thời, không cố chấp theo một
thái độ nào, sai khiến vật mà không bị vật sai khiến (vật vật nhi bất vật ƣ vật).
Sau cùng, chúng ta cũng nên biết dùng vật của Trang rất sáng suốt. Cây “xƣ” trong bài I.5, tuy gỗ
không dùng đƣợc việc gì, nhƣng nếu biết trồng nó ở trong một cánh đồng mênh mông thì nó cũng rất
có ích cho những ngƣời nhàn rỗi thơ thẩn dạo chung quanh nó hoặc thảnh thơi ngủ dƣới bóng mát
của nó.
Có lần Huệ tử phàn nàn với Trang rằng có một trái bầu rất lớn, chứa đƣợc tới năm chục đấu, để
nguyên mà chứa nƣớc thì nó không đủ cứng để chịu đƣợc, khiêng đi sẽ bể; xẻ nó thành nhiều phần
thì lại nông quá, không chứa đƣợc bao nhiêu. Trang tử bảo sao không nghĩ cách dùng nó làm trái nổi
để qua sông, hồ?
Vậy thì, thực ra không có vật nào là hoàn toàn vô dụng cả. Đó cũng là một chứng cứ nữa rằng không
vật nào quí, không vật nào tiện.
