Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
cũng không cầu đƣợc chết, vui vẻ tiếp nhận cái gì tới, rồi khi mất cái đó thì cho nó trở về với tự
nhiên. Nhƣ vậy là không đem cái tâm của mình làm tổn thƣơng Đạo, không dùng sức ngƣời giúp sức
trời (bất dĩ nhân trợ thiên), cho nên gọi là chân nhân.
Nhƣ vậy thì lòng 460 [6] hết mọi sự, nét mặt thanh thản, trán nở nang sáng sủa, vẻ nghiêm túc nhƣ
khí thu mà ấm áp nhƣ hơi xuân. Vui hay giận đều vô tâm, tự nhiên nhƣ bốn mùa chuyển vần, thích
nghi với vạn vật mà không biết đƣợc dấu vết. Cho nên thánh nhân có thể dùng binh đƣợc, diệt nƣớc
địch mà không mất lòng dân nƣớc đó, ân huệ truyền tới vạn đời mà không phải vì lòng yêu ngƣời.
Ai thích ngƣời khác qui phụ mình thì không phải là thánh nhân; ai ban ân huệ cho riêng một ngƣời
nào thì không phải là có đức nhân; ai chỉ biết lợi dụng hoàn cảnh thôi thì không phải là ngƣời hiền; ai
không biết rằng lợi với hại là một thì không phải là quân tử 461 [7] ; ai cầu danh mà đánh mất chân
tính thì không phải là kẻ sĩ; ai đánh mất cá tính của mình thì không chỉ huy ngƣời khác đƣợc. Nhƣ
Hồ Bất Giai, Vụ Quang, Bá Di, Thúc Tề, Cơ Tử, Tƣ Dƣ, Kỉ Tha, Thân Đồ Địch, 462 [8] đều bị
ngƣời sai khiến, hành động theo lí tƣởng của ngƣời chứ không phải là của chính mình.
Chân nhân thời cổ có vẻ uy nghi mà không kiêu căng, khiêm tốn mà độc lập; nhân cách khác ngƣời
mà lòng thì hƣ tĩnh, không thích khoe khoang; lâng lâng nhƣ cực kì vui vẻ, bất đắc dĩ mới xử sự; nét
mặt hoà nhã nên ai cũng muốn đƣợc thân cận; khoan dung đại độ nên ai cũng muốn qui phụ; tự do
nên không ai áp chế đƣợc; trầm mặc nhƣ ở sau một cánh cửa đóng; vô tâm với thế sự nhƣ ngƣời
quên mất ngôn ngữ.
Một ngƣời nhƣ vậy coi hình pháp là thân thể, lễ nghi là cặp cánh, trí tuệ là thủ đoạn để ứng phó, đạo
đức là thuận thiên tính. Coi hình pháp là thân thể mình, nên khoan hồng khi trừng trị; coi lễ nghi là
cặp cánh của mình, nên làm việc theo thế tục mà thành công; dùng trí tuệ để ứng phó, nên chỉ hành
động khi bất đắc dĩ; coi đạo đức là thuận thiên tính nên dễ dàng đạt đƣợc mục đích, nhƣ ngƣời có hai
chân leo lên đƣợc ngọn đồi; không khó nhọc mà đƣợc mọi ngƣời coi là rất hoạt động.
Đối với ngƣời đó, ƣa và ghét chỉ là một. Hợp nhất với bất hợp nhất thì cũng vậy, theo lẽ trời thì là
hợp nhất, theo phép ngƣời là không hợp nhất. Nhƣng ai coi trời với ngƣời là một, không đối lập
