Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
phản chiếu đƣợc các vật], huống hồ là tinh thần, cái tâm linh của thánh nhân. Tâm đó là tám gƣơng
của vũ trụ. Sự hƣ tĩnh, điềm đạm, tịch mịch, vô vi là bình chuẩn của vũ trụ, mức chí cao của đạo đức.
Cho nên các đế vƣơng, thánh nhân để cho tâm thần nghỉ ngơi. Tâm thần nghỉ ngơi thì mới hƣ không,
hƣ không thì đầy, đầy thì đủ 736 [3] . Tâm thần hƣ không thì tĩnh, do cái tĩnh đó mà phát động thì
việc nào cũng hợp nghi. Tĩnh thì vô vi, ngƣời trên mà vô vi thì ngƣời dƣới làm tròn trách nhiệm.
Vô vi thì vui vẻ, vui vẻ thì không lo lắng gì cả mà trƣờng thọ.
Hƣ tĩnh, điềm đạm, tịch mịch, vô vi là gốc của vạn vật. Ngƣời hiểu lẽ đó mà trị dân là vua Nghiêu;
ngƣời hiểu lẽ đó mà thờ vua là vua Thuấn. Theo đạo ấy mà ở ngôi cao thì là có cái đức của đế
vƣơng, thiên tử; còn ở ngôi thấp thì thành ông thánh tối tăm [ít ngƣời biết tới] hoặc ông vua không
ngôi 737 [4] . Theo đạo ấy mà ẩn cƣ, nhàn nhã ngao du thì đƣợc tất cả các kẻ sĩ yêu cảnh sông biển,
núi rừng cảm phục. Theo đạo ấy mà tiến thân, giúp đời thì lập đƣợc sự nghiệp lớn, nổi danh và thống
nhất đƣợc thiên hạ. [Theo đạo ấy,] tĩnh [nghĩa là ẩn cƣ] thì thành thánh, mà động [ra giúp đời] thì
thành vua. Vô vi mà đƣợc tôn trọng, thuần phác mà không ai ganh với đức của mình đƣợc.
2
Hiểu rõ cái đức của trời đất thì là thấy đƣợc cái gốc lớn, cái tôn chỉ lớn, mà hoà hợp với trời; quân
bình thiên hạ mà hoà hoà hợp với ngƣời. Hoà hợp với ngƣời thì vui, hoà hợp với trời thì chia cái vui
với trời.
Trang tử bảo:
Hỡi đại tôn sư của tôi, đại tôn sư của tôi!
Người làm cho mọi vật điêu tàn mà không phải là tàn nhẫn,
Người gia ân cho tới vạn đại mà không phải là vì nhân.
Người có trước thời thượng cổ mà không phải là thọ,
Người che chở trời đất, đục đẽo mọi hình thể mà không phải là khéo;
Đó là cái vui của trời. 738 [5]
