Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
quỉ thần, thượng đế, nó sinh ra trời đất”. Ba chương này ngược lại, cho Đạo từ trời ra: “Đạo gồm ở
trong trời” (Đạo kiêm ư thiên – XII.1); “cổ nhân làm sáng Đạo thì trước hết làm sáng cái luật trời,
rồi tới Đạo và Đức” (XIII.4); “Trời có lục cực (trên dưới và bốn phương) và ngũ hành (kim, mộc,
thuỷ, hoả, thổ)” (XIV.1), tức như nói trời là nguồn gốc của tất cả.
Nội việc dùng từ “Thiên đạo” – mà ta đã thấy ở cuối chương XI (hữu thiên đạo, hữu nhân đạo – bài
6) – làm nhan đề chương XIII cũng cho ta thấy sự suy vi của học thuyết Lão, Trang rồi.
Đạo bị phân biệt làm hai: của trời và của người; thì quan niệm vô vi cũng phải biến đổi: vua – con
trời – mới được vô vi, còn bề tôi phải hữu vi.
Chủ trương “tề vật” mất hẳn: có trên, có dưới, có tôn ti, có trước sau, có thị phi (nên nhân nghĩa
hoá ra hữu ích); ngay đến sinh tử cũng không ngang nhau nữa, người ta trọng sinh khinh tử (nên
mới cầu được trường sinh), như vậy sự tiêu dao chỉ dành riêng cho những bậc thánh sống ngàn năm,
chán cõi trần rồi lên tiên.
Tuy nhiên ba chương này cũng có được ít bài thú vị:
- bài XII.9 dùng một ngụ ngôn để diễn cái ý đạo của cổ nhân không thể truyền lại được, mà sách chỉ
là cặn bã của cổ nhân.
- bài XIV.4 giảng cho ta rằng mọi truyền thống, pháp độ đều vô thường, chỉ có ích cho một thời, tới
thời sau sẽ vô dụng. Ý này tấn bộ, được bọn Pháp gia áp dụng triệt để mà gây một cuộc cách mạng
vĩ đại ở cuối thời Chiến Quốc.
- bài XII.11: cơ giới sinh ra cơ tâm.
- bài XIV.1 đưa ra một hơi mười mấy câu hỏi về vũ trụ: “Trời có vận chuyển không? Đất có đứng im
không? Mặt trời mặt trăng có tranh chỗ với nhau không? Ai làm chủ tể cái đó? Ai duy trì cái đó?
vân vân…” 806 [27] .
