Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
tuệ thì mới thật là dùng trí tuệ để nuôi sự điềm tĩnh đấy 850 [1] . Trí tuệ và điềm tĩnh cùng nuôi lẫn
nhau thì sự điều hoà, trật tự tự nhiên phát ra. Đức là điều hoà, đạo là trật tự. Cái đức bao dung đƣợc
hết thảy, đó là nhân; cái đạo thích nghi với mọi ngƣời, đó là nghĩa. Trung là hiểu đƣợc cái nghĩa và
thân với ngƣời khác. Nhạc giúp cho con ngƣời thuần khiết, thành thực mà trở về cái tính tự nhiên. Lễ
giúp cho con ngƣời thành tín, trong hành vi, trong lời nói, nghiêm chỉnh, văn nhã trong dong mạo, cử
chỉ. Nếu theo ý một ngƣời mà đặt ra lễ nhạc rồi bắt mọi ngƣời theo thì thiên hạ sẽ loạn.
Gƣợng dùng đức hạnh của mình mà sửa đổi ngƣời khác thì làm cho ngƣời ta bất bình, mà bất bình
thì là mất bản tính rồi.
2
Cổ nhân ở trong cảnh hỗn mang, hợp nhất với hoàn cảnh mà đƣợc điềm đạm, yên lặng. Thời đó, âm
dƣơng điều hoà với nhau, quỉ thần không quấy nhiễu, bốn mùa ứng hợp với thời tiết, vạn vật không
bị thƣơng tổn 851 [2] , không chết yểu, ai cũng có trí tuệ nhƣng không dùng tới. Nhƣ vậy gọi là thời
“chí nhất” (hợp nhất hoàn toàn), thời đó không ai “hữu vi”, cái gì cũng theo luật tự nhiên.
3
Rồi tới thời đạo đức suy vi. Toại Nhân và Phục Hi bắt đầu cai trị thiên hạ, biết thuận theo lòng dân
mà không còn hợp nhất hoàn toàn (chí nhất) nữa 852 [3] . Kế đó đạo đức lại suy thêm, Thần Nông và
Hoàng Đế lên trị dân, không thuận theo lòng dân mà chỉ làm cho thiên hạ đƣợc thái bình thôi. Đạo
đức lại suy thêm, Nghiêu và Thuấn lên trị dân đặt ra cƣơng kĩ, giáo hoá, làm cho dân mất sự thuần
khiết, chất phác, bỏ Đạo để làm điều thiện, hành động trái với Đức 853 [4] , rồi tới bỏ thiên tính mà
theo nhân tâm. Ngƣời ta lấy lòng dò xét nhau, nên không an định đƣợc thiên hạ. Rồi ngƣời ta dùng
những lời hoa mĩ [để tô điểm], sự học rộng [để thuyết phục]. Lời hoa mĩ làm hại cái chất phác, sự
học rộng làm chìm đắm tâm linh. Do đó dân chúng mê loạn, không trở về bản tính nguyên thuỷ đƣợc
nữa.
4
