Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Do đó ta thấy ngƣời đời đã đánh mất cái Đạo [chân chính] và cùng cái Đạo mà suy bại luôn. Đạo và
đời làm hại lẫn nhau. Mà ngƣời hiểu Đạo làm sao xuất hiện đƣợc, ngƣời đời làm sao phát triển Đạo
đƣợc? Đạo không phát triển đƣợc ở đời, đời không phát triển đƣợc Đạo thì bậc thánh nhân dù không
ẩn trong rừng núi, Đức cũng bị che lấp, không sáng đƣợc. “Ẩn” không có nghĩa là giấu mình mà bị
che lấp. Thời xƣa, ẩn sĩ không phải là ngƣời ẩn mình không cho ai thấy, hoặc ngậm miệng không
nói, hoặc giấu trí tuệ không cho nó biểu lộ ra. Họ làm ẩn sĩ vì đời đã không thuận mà loạn. Nếu thời
đó đời mà thuận thì họ đã ảnh hƣởng khắp thiên hạ, đã phục hồi đƣợc sự “hợp nhất hoàn toàn” mà
không để lại một dấu vết nào. Vì không gặp thời nên bị cảnh khốn cùng, họ rán giữ vững bản
nguyên, yên tĩnh đợi thời, bảo toàn đƣợc thân. Ngƣời xƣa biết bảo toàn cái thân thì không dùng lời
phù hoa tô điểm cho trí tuệ, không dùng trí tuệ của mình làm cho thiên hạ khổ sở, không dùng trí tuệ
làm hại cái Đức. Họ thận trọng xử thế để trở về với bản tính, chứ còn làm gì nữa bây giờ?
5
Đạo không thể hợp với một hành vi nhỏ mọn, Đức không thở hợp với những kiến thức hẹp hòi. Kiến
thức hẹp hòi làm thƣơng tổn cái Đức, hành vi nhỏ mọn làm thƣơng tổn cái Đạo. Cho nên bảo: “Phải
sửa mình cho ngay, chỉ có thế thôi. Ngƣời nào bảo toàn đƣợc thiên tính là ngƣời ấy sung sƣớng”.
Cổ nhân bảo sung sƣớng không phải là có chức cao, bổng hậu 854 [5] , mà là không làm tăng thêm
niềm vui của mình đƣợc nữa. Ngày nay cho sung sƣớng là có chức cao bổng hậu, những cái đó thuộc
về bản thân chứ không phải bản tính của mình; chúng là ngoại vật, tới với ta chỉ là tạm thời. Chúng
tới, ta không thể cự tuyệt đƣợc mà chúng đi, ta cũng không ngăn cản đƣợc. Đừng nên vì chức cao
bổng hậu mà khoái chí; đừng nên vì cảnh khốn cùng mà chạy theo thế tục. Ngƣời nào vui cả trong
hai cảnh, chức cao bổng hậu và khốn cùng thì không lo lắng gì hết. Mất những cái gởi tạm đó đi mà
mình mất vui thì đủ biết mình có vui cũng là đánh mất bản tính rồi 855 [6] . Cho nên bảo: “Táng thân
vì chức tƣớc, của cải, để cho thế tục làm mất bản tính của mình thì là hạng ngƣời lộn ngƣợc đi bằng
đầu” 856 [7] .
NHẬN ĐỊNH VỀ HAI CHƢƠNG
KHẮC Ý, THIỆN TÍNH
