Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
CÂY TRONG NÚI
(Sơn mộc)
1
Trang tử đi trong núi, thấy một cây lớn, cành lá sum suê, mà nột ngƣời đƣơng tìm cây để đốn, đứng
ngay bên cạnh lại không đụng tới. Trang tử hỏi tại sao. Ngƣời đó đáp: “Tại gỗ nó không dùng đƣợc
vào việc gì”. Trang tử bảo: “Cây đó nhờ vô dụng mà hƣởng hết tuổi thọ của trời”.
Ra khỏi núi, thầy ghé nhà một ngƣời bạn cũ. Ông bạn mừng rỡ, sai một đứa ở giết ngỗng đãi khách.
Đứa ở hỏi:
- Giết con nào, con biết kêu hay con không biết kêu?
- Giết con không biết kêu.
Sáng hôm sau, môn đệ Trang tử hỏi thầy:
- Hôm qua, cây trong núi vì vô dụng mà đƣợc hƣởng hết tuổi trời mà bây giờ con ngỗng của chủ nhà
vì vô dụng mà bị giết. Thầy muốn ở cảnh nào?
Trang tử cƣời đáp:
- Thầy muốn ở giữa hữu dụng và vô dụng; nhƣng ở giữa trung gian nhƣ vậy, chỉ mới gần Đạo thôi
chứ chƣa phải là Đạo, cho nên chƣa tránh khỏi luỵ. Ai mà hoá hợp với Đạo Đức, mà tiêu dao thì
không vậy [không nghĩ tới hữu dụng hay vô dụng]. Vƣợt ra ngoài sự khen chê, hoặc xuất hiện nhƣ
con rồng, hoặc ẩn nấp nhƣ con rắn, cùng biến hoá với thời, không cố chấp chuyên theo một thái độ
nào, lúc lên lúc xuống mà hoà đồng với vũ trụ, trở về cái thời chƣa sinh ra vạn vật, sai khiến vạn vật
mà không bị vạn vật sai khiến, nhƣ vậy thì có cái gì làm luỵ mình đƣợc nữa? Đó là phép tắc của
Hoàng Đế, Thần Nông.
Còn ngƣời nào theo cái tình lí của vạn vật, cái truyền thống của nhân luân thì không nhƣ vậy. Có hợp
thì có tan, có thành thì có bại, tôn quí thì bị công kích, hành động thì bị chê, hiền năng thì bị mƣu
hại, bất tài thì bị khinh bỉ. Ôi! Nhƣ vậy thì biết riêng theo cách nào? Các con nhớ lấy: [Xử thế muốn
