Trung Âu, Richelieu nhắc đến bổn phận của mình là một bộ trưởng trong
một thực thể chính trị thế tục dễ bị tổn thương. Sự cứu rỗi có thể là mục
tiêu cá nhân của ông, nhưng là một chính khách ông chịu trách nhiệm đối
với một thực thể chính trị không có linh hồn vĩnh cửu để mà cứu rỗi. Ông
nói, “Con người là bất tử, sự cứu rỗi của anh ta đến sau đó. Nhà nước
không bất tử, sự cứu rỗi của nó là bây giờ hoặc không bao giờ.”
Sự tan rã ở Trung Âu được Richelieu nhìn nhận như là điều cần thiết
về chính trị và quân sự. Mối đe dọa cơ bản đối với Pháp mang tính chiến
lược, mà chẳng phải siêu hình hay tôn giáo: một Trung Âu thống nhất sẽ ở
vị thế thống trị phần còn lại của lục địa châu Âu. Vì vậy, lợi ích quốc gia
của Pháp là phải ngăn chặn sự hợp nhất của Trung Âu: “Nếu phe [Tin
Lành] đó bị tiêu diệt hoàn toàn, sức mạnh chủ lực của hoàng tộc Habsburg
sẽ tấn công Pháp.” Bằng việc trợ giúp rất nhiều các quốc gia nhỏ ở Trung
Âu và làm suy yếu nước Áo, Pháp đã đạt được mục tiêu chiến lược của
mình.
Mưu đồ của Richelieu kéo dài suốt quá trình với những biến động lớn
sau đó. Trong vòng hai thế kỷ rưỡi, từ khi Richelieu xuất hiện vào năm
1624 đến khi Thủ tướng Bismarck
tuyên bố thành lập Đế quốc Đức vào
năm 1871, mục tiêu giữ cho Trung Âu (gồm các lãnh thổ của Đức, Áo và
miền Bắc Italy thời đó) chia rẽ vẫn là nguyên tắc chỉ đạo trong chính sách
đối ngoại của Pháp. Cho tới chừng nào khái niệm này còn là bản chất của
trật tự châu Âu, Pháp vẫn là ưu việt ở lục địa này. Khi khái niệm này sụp
đổ, vai trò thống trị của Pháp đã cùng chung số phận.
Ba kết luận có thể rút ra từ sự nghiệp của Richelieu. Thứ nhất, yếu tố
không thể thiếu của một chính sách đối ngoại thành công là một khái niệm
chiến lược dài hạn dựa trên sự phân tích cẩn thận tất cả các yếu tố liên
quan. Thứ hai, chính khách phải cô đọng tầm nhìn đó bằng việc phân tích
và định hình một chuỗi những áp lực mơ hồ, thường mâu thuẫn lẫn nhau
thành một hướng đi mạch lạc, có mục đích. Ông ta phải biết chiến lược này
sẽ dẫn đến đâu và vì sao. Và thứ ba, ông ta phải hành động bên ngoài giới
hạn của điều có thể, thu hẹp khoảng cách giữa kinh nghiệm và tham vọng
