để làm loạn) đã trút giận lên Ngũ Xa, thầy dạy học của thái tử, lừa Ngũ Xa
và Ngũ Thượng đến Sính đô rồi cho người sát hại. Thế nên, Ngũ Tử Tư đã
một mình chạy trốn sang nước Ngô.
Chạy đến biên giới thì Ngũ Tử Tư bị quan trấn giữ cửa ải bắt được.
Người này bảo Ngũ Tử Tư: "Nhà ngươi là tội phạm bỏ trốn, ta buộc phải
giải ngươi về chỗ vua Sở!". Ngũ Tử Tư nói: "Không sai, đúng là vua Sở
đang cho người lùng bắt tôi. Nhưng anh có biết vì sao không? Là bởi có
người nói với vua Sở rằng tôi có một viên ngọc quí. Vua Sở vẫn muốn
chiếm viên ngọc đó, không may là tôi làm mất nó rồi. Nhưng nhà vua
không tin, khăng khăng cho rằng tôi lừa dối ngài. Không còn cách nào khác
nên tôi mới phải bỏ trốn. Giờ nếu anh đem giao nộp tôi cho vua Sở, tôi sẽ
nói với nhà vua rằng anh đã cướp viên ngọc đó rồi nuốt chửng vào bụng.
Để có viên ngọc ấy, vua Sở ắt sẽ ra lệnh cho người giết anh, rồi mổ bụng
moi ruột anh ra tìm ngọc. Lúc đó, tôi sống cũng chẳng được, mà anh chết
lại càng thảm hơn". Quan trấn giữ của ải tin lời Ngũ Tử Tư nói là thật, vô
cùng khiếp sợ, đã thả Ngũ Tử Tư đi. Cuối cùng, Ngũ Tử Tư trốn thoát sang
nước Ngô.
• PHÂN TÍCH THEO LÝ THUYẾT TRÒ CHƠI
Bị Sở vương truy bắt, Ngũ Tử Tư rơi vào tình thế lưỡng nan: hoặc để
viên quan trấn giữ cửa ải dẫn giải mình đến chỗ vua Sở, hoặc tìm cách uy
hiếp đối phương để thoát thân. Nếu chọn cách đầu, Ngũ Tử Tư ắt sẽ mất
mạng; chọn cách sau, danh tiếng và chữ tín của Ngũ Tử Tư tiêu tan. Và
cuối cùng, ông đã chọn cách sau, bởi đó chính là lựa chọn ít thiệt hại hơn.
Trong lý thuyết trò chơi, sách lược Ngũ Tử Tư áp dụng trên đây có
tên gọi là song đề tù nhân hay còn gọi là thế tiến thoái lưỡng nan của người
tù. Đây là lý thuyết nhập môn kinh điển nhất trong lý thuyết trò chơi, được
nhà toán học Albert W. Tucker, giáo sư thỉnh giảng của Đại học Stanford,
đưa ra vào năm 1950. Mô hình cơ bản của lý thuyết này là:
Một tên nhà giàu nọ bị sát hại ngay trong chính nhà mình, cảnh sát
bắt được hai nghi can tên là A và B. Do hai nghi can không có đủ chứng cớ
để chứng mình vô tội nên cảnh sát quyết định cho cách li cả hai để lấy lời
khai. Trong quá trình thẩm vấn, A và B đều là bị cáo, nếu một trong hai tên
nói thật thì tên kia là kẻ nói dối, tên nói thật sẽ nhận mức án 5 năm tù, còn
tên nói dối là 10 năm tù. Còn nếu cả hai tên đều thành thực thú nhận tội lỗi
thì mỗi tên sẽ nhận được 15 năm tù. Tất nhiên, còn một khả năng nữa tuy
cảnh sát không nói song cả A và B cũng đều biết và đã thống nhất với nhau
