cho cá nhân, là trao quyền tối thượng cho nhà nước. Ta không ngạc nhiên
khi một số người nghĩ rằng họ đã đi quá xa. John Locke (1632-1704), viết
không đầy năm mươi năm sau Hobbes nhưng là trong những điều kiện chính
trị bớt bị đe dọa hơn nhiều, với giọng điệu châm biếm như sau:
Như thể là khi con người rời bỏ tình trạng tự nhiên để bước vào xã hội,
họ thỏa thuận rằng tất cả mọi người trừ một người, phải chịu sự kiềm
chế của luật pháp, nhưng riêng cái người được trừ ra đó vẫn giữ nguyên
vẹn được mọi thứ tự do trong tình trạng tự nhiên, được làm mạnh thêm
bởi quyền lực, và trở nên phóng túng dâm loạn do được miễn hình phạt.
Phải nói rằng như thế mọi người quả là điên khùng, ở chỗ họ muốn
tránh những tổn hại có thể gây ra cho họ bởi đám chồn hôi hoặc cáo,
nhưng lại cam lòng, à không, lại cho rằng an toàn, khi được ngấu
nghiến bởi đám sư tử.
