tin tưởng sẽ không chỉ là vấn đề do lời kể, mà còn là do sự quan sát ở quy
mô rộng lớn. Chúng ta có thể, và chúng ta phải, đòi hỏi rằng những kết quả
khoa học phải là tái tạo được; nhưng chúng ta không thể đòi hỏi sự lặp lại
một phép mầu. Về lí do tại sao không thể có sự lặp lại đó, những người đưa
ra khẳng định về sự khó tin sẽ rất dễ dàng để có được, và chúng ta phải cẩn
trọng trong khoa học cũng như chúng ta nên cẩn trọng trong những vấn đề
về tôn giáo.
Dù chúng ta không thể xác quyết, nhưng có thể điều nêu trên chính là
điều Hume muốn nói. Trong tình huống tưởng tượng mà ông mô tả, tường
thuật về tám ngày tăm tối được phát hiện ở mọi nền văn hóa. Vào thời mà sự
giao tiếp là chậm và phiền hà, và rất có khả năng là cục bộ và không chính
xác, có lẽ Hume coi câu chuyện ông đưa ra đủ độ tin cậy rằng mọi tộc người
khác nhau đó, một cách độc lập, biệt lập với nhau, đã ghi nhận được những
kết quả quan sát hoàn toàn hệt như nhau, khiến cho tình huống đó trở nên
tương đương với sự lặp lại nhiều lần một thí nghiệm với một kết quả hoàn
toàn hệt như nhau. Như tôi đã nói, chúng ta không thể xác quyết - ngay cả
Hume, một trong những người viết về triết lí tuyệt vời nhất về mặt này, cũng
không thể luôn làm sáng tỏ được vấn đề. Nhưng trong chừng mực nào đó,
chúng ta có thể tin chắc rằng những điều nêu trên không phải là tất cả những
gì ông muốn nói. Bởi lẽ ở cuối đoạn viết của ông, mà tôi rút ra một trích
đoạn vừa nêu trên, chúng ta còn đọc thấy câu này: ‘Sự mục nát, hư hỏng, và
sự tan rã của tự nhiên, là một sự kiện có thể xảy ra bởi có quá nhiều điều
trùng hợp, thế nên bất kì hiện tượng nào xem ra có chiều hướng dẫn tới thảm
họa đó, đều được con người ghi nhận như lời kể, nếu lời kể đó được nhân
rộng ra và giống nhau.’
Hoặc nói cách khác, cái được gọi là tám ngày tăm tối quả thực rất đỗi
khác thường, nhưng chẳng có gì đặc biệt khác thường khi tự nhiên đôi khi
lại vận hành vượt ra khỏi khuôn khổ thông thường. Thế nên chúng ta không
có lí do để xem một điều như vậy là không thể có, và do đó không có sự so
sánh thực sự giữa nó với trường hợp một phép mầu. Chúng ta có thể bỏ rất
nhiều thì giờ vào những chi tiết trong tiểu luận Of Miracles của Hume.
