chúng ta lưu tâm: có sự phê phán tuy hoàn toàn đúng đắn trong bản thân nó,
nhưng lại không nắm được điểm chính yếu của vấn đề; và có sự phản bác
rằng một luận cứ nào đó lại ‘chứng thực quá nhiều’.
Có thể nói rằng Hume đã đặt luận cứ của ông trên cơ sở của ý tưởng
rằng một phép mầu (ít nhất) phải là cực kì khó tin. Nhưng chẳng phải là các
đối thủ của ông đã phủ nhận điều đó? Vì dù sao họ đều là những tín đồ. Thế
nên trong khi họ coi điều tường thuật về Nữ hoàng Elizabeth I sống dậy từ
dưới mồ - lấy lại chính ví dụ của Hume - là không đáng để xem xét một cách
nghiêm túc, như chính Hume cũng nghĩ vậy, thì họ lại có thể coi điều được
xem là phép mầu về sự phục sinh của Chúa là không hề khó tin chút nào,
căn cứ vào việc họ quan niệm Chúa là nhân vật như thế nào. Chẳng phải là
Hume đã bỏ qua coi như vấn đề đã giải quyết để không chống lại họ - không
chứng tỏ rằng họ đã sai lầm khi giả định vậy?
Nhưng chúng ta nên trả lời thay cho ông rằng điều nói trên là sự hiểu
sai những gì Hume đã làm. Trước nhất ông đã đặt vấn đề đâu là những lí do
có thể để hình thành những niềm tin tôn giáo. Rằng thế giới xem ra có thể
rất khác lạ, và những luận cứ khác nhau xem ra hợp lí, khi người ta đã hình
thành chúng, là điều ông không hề tranh luận. Ông cũng chẳng cần tranh
luận về điều đó: nó chẳng liên quan gì tới vấn đề mấu chốt, đó là liệu một
phép mầu có thể được chứng thực, ‘để là nền tảng của một hệ thống tôn
giáo’.
Như vậy phản bác này hoàn toàn không đạt mục tiêu. Phản bác thứ nhì
thì không như vậy, và khiến Hume bối rối hơn. Chẳng phải là luận cứ của
ông đã chỉ ra rằng chúng ta chẳng bao giờ hữu lí khi xem xét lại những quan
điểm của chúng ta về những luật của tự nhiên đó sao? Nhưng đó chính là
đường hướng chính để có được những tiến bộ trong khóa học; vậy nếu điều
đó là không hợp lý, thì bất kì cáo buộc nào rằng niềm tin vào những phép
mầu là không hợp lí bắt đầu tỏ ra khá kém phần nghiêm túc. ‘Nếu tôi không
tệ hơn Newton và Einstein cùng những người khác trong bọn họ’, người tín
đồ sẽ nói, ‘thì tôi cũng chẳng quá bận tâm’.
