Khoa học, một tên gọi nói lên được tầm mức lớn rộng của nó, nhưng sai lầm
khi ám chỉ rằng nó diễn ra mau chóng. Không có gì ngạc nhiên khi kéo theo
nó là sự trỗi dậy của chủ nghĩa hoài nghi. Vì nếu cái minh triết thu nhận
được, với hai ngàn năm chiến thắng qua lịch sử, nay bị sụp đổ, thì phản ứng
tự nhiên là sự thất vọng về toàn bộ tri thức của con người, và ngưng tìm
hiểu.
René Descartes (1596-1650) quan niệm chủ thuyết Aristotle như một
hệ thống những sai lầm được thần thánh hóa qua thời gian. Những nhà hoài
nghi cũng nghĩ vậy, nhưng khác với họ, Descartes còn coi nó là một trở ngại
- một trở ngại cho tri thức con người về tự nhiên, cũng như chính chủ nghĩa
hoài nghi. Vì thế ông hình dung ra một kế hoạch đầy tham vọng (Nếu ông
biết được là tham vọng đó lớn biết chừng nào, có thể ông đã ngừng tìm tòi
ngay lúc đó - vậy chúng ta nên biết ơn việc ông đã không dừng lại). Bằng
cách trở ngược tới điểm không thể nào có chỗ nghi ngờ và rồi xây dựng lại
tri thức con người bằng những bước không thể sai lầm, ông muốn thực hiện
những bước tiến loại hẳn chủ nghĩa hoài nghi, và cả có lẽ là cả chủ thuyết
Aristotle, vì ông không trông chờ rằng sự xây dựng lại của ông sẽ dẫn trở lại
hướng cũ, đã xói mòn, ngưng trệ. Sau đó, ông minh họa giá trị của cuộc Đào
thoát Lớn hào hùng đó của tri thức con người bằng những tiến bộ chứng
minh được trong những khoa học: quang học, vật lí học, sinh lí học, và khí
tượng học là tất cả những chủ đề mà ông viết.
Tập Discourse on the Method of rightly using one’s Reason (1637 -
Luận về Phương pháp sử dụng Lí trí một cách đúng đắn) không phải là công
trình nổi tiếng nhất của ông - chắc chắn danh hiệu đó là dành cho tập
Meditations (1641 - Những Trầm tư) của ông. Nhưng nó có lợi thế là cung
cấp cho người đọc, trong một phạm vi rất hẹp, nét tinh tế của phần lớn tư
duy của Descartes, gồm luôn phần ghi chép tiểu sử rất quan trọng về những
tình huống và động cơ từ đó toàn bộ đề án của ông nảy sinh.
Vậy hãy bỏ ra đôi ba giờ - điều khá dễ dàng - để bắt đầu bằng việc
thông cảm với sự thất vọng của Descartes khi nền giáo dục chính quy chỉ
khiến ông cảm thấy rằng ‘Việc tôi thu thập được gì… chỉ khiến tôi ngày
