của tôi, không ai chết giúp tôi được; vậy thì cũng chính tôi phải
sống cuộc sống độc đáo của tôi, đừng để người ta sống mất cuộc
sống đó, nghĩa là tôi đừng sống theo đuôi “người ta”. Khi nào tôi
đảm nhiệm lấy cô đơn, đó chính là lúc tôi dám làm người có nhân
vị độc đáo: Khi đó tôi sẽ dám phát huy tất cả những khả năng
riêng biệt của tôi theo những đường lối chỉ tôi có, nên chỉ mình tôi
biết phải khai thác thế nào để có thể đạt tới mức toàn thiện.
TỔNG KẾT. Nhìn qua ba loại phạm trù của ba giai đoạn triết
học (cổ truyền, cổ điển và hiện đại), chúng ta thấy nổi bật lên ý
nghĩa bi đát mà triết hiện sinh đã mặc cho triết học: Triết cổ
truyền và cổ điển, vì trừu tượng, cho nên rất thanh bình, không tỏ
ra một ưu tư nào về ý nghĩa cuộc nhân sinh và về định mệnh con
người hết; trái lại triết hiện sinh đã hoàn toàn bỏ rơi vũ trụ để chỉ
suy nghĩ về con người thôi: Trong quan điểm đó, Berdieaff đã
thay mặt nhóm hiện sinh để định nghĩa triết học hiện sinh là triết
học nhân vị: “Triết học hiện sinh là triết học nhân vị: Chủ thể tri
thức là chính nhân vị con người”. Chủ đích của triết hiện sinh là
thức tỉnh con người, lôi con người ra khỏi tình trạng phóng thể và
giúp con người vươn lên mức sống của những nhân vị tự do và
tự nhiệm. Cho nên chữ hiện sinh luôn luôn có nghĩa là: Hiện sinh
trung thực (existence authentique). Mà hiện sinh trung thực là bỏ
tình trạng sống như cây cỏ và sinh vật, để sống cuộc đời trách
nhiệm của những nhân vị tự do. Hiểu như thế, chúng ta thấy triết
hiện sinh không chút chi giống với những hình thái hiện sinh
được phơi bày hằng ngày trên một số báo và tạp chí. Những
phong trào hiện sinh văn nghệ đó không những không có tính
chất triết hiện sinh, nhưng phải nói thực chúng phá hoại và chống
lại tư tưởng triết học hiện sinh. Những phong trào văn nghệ đó
chỉ phản ánh tình trạng sống động bừa bãi và vô ý thức của
những con người vô nhân vị. Cho nên, để dễ nhớ sự khác nhau
