Con người sinh hoạt (ban ngày), còn triết gia thì suy nghĩ về sinh
hoạt của con người, sau khi đã sinh hoạt (ban đêm).
Tại Việt Nam trước đây, phần lớn giới văn học, nhất là giới trẻ,
đã chỉ biết về triết hiện sinh qua “phong trào hiện sinh”, tức văn
chương hiện sinh và lối sống hiện sinh, mà đó chỉ là bọt bèo của
triết học hiện sinh. Xin hỏi đã có mấy ai biết đến, chứ đừng nói
đọc nổi cuốn “Hữu thể và Hư vô” của Sartre? Cho nên báo chí và
thơ văn “hiện sinh” đâu đã phải là triết học hiện sinh của Sartre?
Mà Sartre đâu đã phải là thành phần chủ chốt của triết học hiện
sinh? Bởi vậy lên án triết học hiện sinh như người ta đã làm là vơ
đũa cả nắm. Khi viết loạt bài đăng trên tạp chí Bách Khoa, từ
tháng 10 năm 1961 đến tháng 9 năm 1962, và sau đó in thành
cuốn “Triết học hiện sinh” (1967), tôi đã nhấn mạnh về sự khác
biệt lớn lao giữa hai ngành hiện sinh, giữa các triết gia được xếp
vào nhóm hiện sinh. Tôi đã nói chỉ triết học Sartre là triết hiện sinh
theo nghĩa chặt, vì chỉ mình ông tự nhận là “Hiện sinh chủ nghĩa”,
trong khi đó Jaspers xác định triết của ông là “triết học về hiện
hữu” (philosophie de l’existence), Heidegger thì gọi triết học của
mình là “triết học về hữu thể” (philosophie de l’être), và sau cùng
G.Marcel muốn người ta gọi triết học của ông là một “Tân phái
Socrate” (Néo-Socratisme).
Hôm nay, hơn 40 năm sau khi cuốn “Triết học hiện sinh” của
tôi ra mắt các độc giả, và sau hơn 40 năm khi phong trào hiện
sinh đi vào lịch sử, đi vào dĩ vãng, chúng ta còn thấy những gì
của nó? Tôi nhớ một câu nói thời danh của Paul Valéry khi bàn về
trình độ văn học của một con người: “Văn học của một người là
những gì còn lại, khi người đó đã quên đi tất cả những gì đã học
và đã đọc”. Nghĩa là đã “tiêu hóa”, đã hấp thụ tất cả những gì
mình đã học và đã đọc. Nay sau những va chạm và những tác
động qua lại với các nền tư tưởng mới như thuyết Cấu trúc,
