A. KHÔNG GIAN
Trước kia các triết gia và khoa học gia vẫn coi không gian là một dữ kiện
khách quan, một cái gì có thực trong thiên nhiên như một vật tự thân. Các
nhà toán học coi không gian là có thực, và khi nghiên cứu hình học, họ có
cảm tưởng đối diện với một không gian khách quan. Kant là người đầu tiên
quả quyết rằng không gian chỉ là một trong hai hình thức tiên thiên của cảm
năng ta, tức của chủ thể tính con người. Nó không là gì hết mặc dầu nó là
điều kiện tiên quyết để ngoại vật xuất hiện cho ta. Sau này Heidegger dựa
vào đây để đi xa hơn nữa khi quyết rằng: chính Dasain (tức bản chất con
người) làm cho có không gian và thời gian.
Về không gian, Kant đưa ra những nhận định cơ bản sau đầy:
1. - không gian không phải là một quan niệm thường nghiệm, do kinh
nghiệm tác tạo nên, bởi vì bất cứ quan niệm nào của ta về sự vật đều giả
thiết sự vật đó nằm trong không gian: như vậy phải có quan niệm không
gian trước tất cả các quan niệm ta có về vạn vật. Không gian là một điều
kiện tiên quyết để ta có thể quan niệm về bất cứ thực tại nào trong thiên
nhiên.
2. - Không gian là một biểu tượng tất yếu và tiên thiên: nó là điều kiện và
là nền tảng tất cả các tri giác của ta về vạn vật. Nói thế nghĩa là người ta có
thể tưởng tượng không có gì hết trong vũ trụ, nhưng người ta không thể
tưởng tượng rằng không có không gian. Không gian có trước tất cả các tri
giác ta có về vạn vật và nó còn là điều kiện tiên quyết để ta có thể có trực
giác.
3. - Vậy không gian không phải là một quan niệm do suy luận mà có như
kiểu những quan niệm tổng quát ta có về những loại sự vật sau nhiều kinh
nghiệm. Không gian là một trực giác thuần túy vì không do kinh nghiệm.
Nó còn có tính chất duy nhất, nghĩa là bao nhiêu không gian ta có thể tưởng
tượng đều nằm trong không gian duy nhất, tức trực giác thuần túy của ta
kia.
