hoặc do ngẫu nhiên, hoặc do sức nội tại của nó, hoặc do một nguyên nhân ở
ngoài nó”.
Về loại hình thái, Kant viết: “Đây là loại những phán đoán có một chức
vụ đặc biệt, tính chất đặc biệt của chúng ở chỗ không mang lại cái gì thêm
cho nội dung của các quan niệm, nhưng chỉ liên can đến tương quan giữa
động từ và thể thức của sự suy tưởng nói chung”
. Thực ra đây là những
phán đoán liên can đến sự có hay không có thực, hiện hữu hay không hiện
hữu. Như ta biết, theo Kant, hiện hữu là cái gì không liên can đến quan
niệm, không thêm vào cũng không bớt chút gì đối với quan niệm. Kant sẽ
đưa ra thí dụ quan niệm của ta về 100 đồng bạc có thể có (quan niệm
suông) và quan niệm của ta về 100 đồng ta có trong tay (quan niệm có kèm
theo hiện hữu) thì không khác nhau về phương diện quan niệm, bồi vì ta
vẫn quan niệm 100 đồng: khác nhau ở chỗ một bên thì hiện hữu, một bên
không. Vậy hiện hữu là cái gì khác với quan niệm và không ở trong nội
dung của quan niệm. Nghi vấn là khi ta thấy rằng điều ta quan niệm thì có
thể có hay không có thể có được. Hiện chứng là khi ta phán đoán về những
sự vật đang thực sự có đây, hoặc không có. Còn tất nhiên là khi sự vật nhất
thiết phải có, không thể không có. Bất tất là có cũng được, mà không có
cũng không sao.
Như vậy, theo Kant, tất cả các phán đoán của ta đều thu gọn trong 4 loại
và 12 hình thức trên đây. Nói thế không có nghĩa là mỗi câu nói của ta, mỗi
phán quyết của ta đều có đủ 12 mô hình kia đâu, trái lại ta thấy chủ từ chỉ
có thể là một trong 3 hình thái lượng tính, về phẩm tính và các loại sau cũng
thế.
Ta nhớ sở dĩ Kant lập được bảng kê 12 phán đoán trên đây, vì ông đã gạt
bỏ nội dung các câu phán đoán (để bỏ rơi tính chất thường nghiệm của
chúng) để chỉ giữ lại hình thức của các câu phán đoán thôi. Bây giờ ông
vươn lên một nấc nữa để tìm ra nguồn gốc của những hình thái phán đoán
này. Ông viết: “Có bao nhiêu hình thức phán đoán, thì phải có bấy nhiêu
phạm trù, tức bấy nhiêu quan niệm thuần túy của trí năng”
.
