hiện hữu, mà còn cần thiết chúng ở trong một cộng đồng của một thông
giác, chúng phải xác định lẫn nhau trong thời gian và đúc kết thành một cái
duy nhất”
. Như vậy kinh nghiệm của ta về sự đồng thời không do
những tri giác, nhưng do một nguyên tắc liên kết tiên thiên của trí năng ta.
Nguyên tắc này có hình thức một cộng đồng (communio), một tương giao
(commercium). “Thiếu tính chất cộng đồng này, mỗi tri giác sẽ phân lìa
khỏi các tri giác khác, và mối liên tục giữa các biểu tượng thường nghiệm
của ta (tức kinh nghiệm ta) sẽ như bắt đấu lại với từng đối tượng một, và tri
giác đi trước không làm sao liên kết được với tri giác đi sau trong một
tương quan thời gian”
. Tóm lại chính tương quan đồng thời giữa các tri
giác phải dựa vào mối liên kết tiên thiên của trí năng, và biểu tượng tiên
thiên của sự liên kết này là điều kiện để ta có kinh nghiệm về sự đồng thời
của các hiện tượng.
4. Những định đề của tư tưởng thường nghiệm nói chung
Đây Kant lại tiến thêm một nấc nữa trong việc phân tích những điều kiện
tiên thiên của tri thức ta. Trên đây ông vừa bàn về những nguyên tắc làm
cho ta có thể có kinh nghiệm, bây giờ ông sẽ trình bày cho thấy trong
những trường hợp nào được coi là có thể có kinh nghiệm, những trường
hợp nào được coi là đang có kinh nghiệm thực sự, và trường hợp nào thì ta
có hiện hữu tất yếu.
Chúng ta nên nhớ hai điểm khá quan trọng được Kant nhắc đi nhắc lại về
những định đề tư tưởng thường nghiệm này. Trước hết “những phạm trù
hình thái có đặc tính này là không thêm một chút gì cho quan niệm mà
chúng là thuộc từ, nhưng chúng chỉ nói lên tương quan của quan niệm đó
với khả năng trí thức mà thôi”
. Chẳng hạn tôi nói “Trời mưa”, thì câu
này có nghĩa là trời đang mưa, hay trời có thể mưa: trong có hai trường hợp
đều có quan niệm “mưa”, và nếu chỉ có quan niệm thôi thì đó là quan niệm
suông. Còn khi nhìn những hạt mưa đang ào ào rơi trên vạn vật, thì khi đó
tôi áp dụng phạm trù hình thái “hiện thực” vào quan niệm mưa. Tuy nhiên
cả hai quan niệm hình thái trong thí dụ trên, khả hữu và hiện hữu, không
làm cho quan niệm “mưa” được thêm một cái gì hết, nhưng chỉ nói là cái
