lý trí, không được dựa dẫm vào những cái gọi là thường nghiệm. Mà những
nguyên tắc thường nghiệm đây là gì? Là tự ái, là tình cảm và tư lợi, Kant
phân biệt hai loại nguyên tắc có thể ảnh hưởng đến sự quyết định của ý chí:
loại thứ nhất nằm trong cảm giác tính của ta, và loại thứ hai là lý trí ta. Cảm
giác có tính chất chủ quan, riêng tư, vị kỷ, còn lý trí thì ngay thẳng và minh
chính. “Cảm tình riêng tư, thích hay không thích của từng người, thường
chỉ cho mỗi người người biết đâu là hạnh phúc của mình, nhưng ngay nơi
cùng một người, những tình cảm nào cũng thay đổi theo hoàn cảnh và nhu
cầu: bởi vậy một quy luật mà chủ quan cho là nhất thiết, thì khách quan mà
xét lại không nhất thiết, hơn nữa luật đó còn đổi thay tùy theo mỗi người...
Như vậy, những quy luật xây dựng trên những nguyên tắc đó không thể
được là quy luật phổ thông”
. Vậy chỉ minh lý trí thuần túy thực hành,
tức lý trí đạo đức, mới là nền tảng đích thực của quy luật đạo đức ; nói cách
khác, chỉ ý chí thuần túy, ý chí quyết định hoàn toàn do hình thức của lương
tri tuyệt đối, mới thực sự hướng dẫn ta tới những quyết đoán đạo đức ngay
thẳng.
Sự phê bình của Kant đối với những học thuyết xây đạo đức trên những
nền tảng thường nghiệm được trình bày một cách rất mạch lạc: trước hết
ông bàn về vai trò của cảm giác và của lý trí trong sự phán đoán của con
người, - sau đó ông đưa ra trường hợp Epicure, một triết gia lấy hạnh phúc
làm nền tảng cho đạo đức, - sau cùng ông vạch trần những pha trộn ám
muội giữa tình cảm và lý trí, và ông coi đó là một hiểm họa cho nền đạo
đức.
A.— Bàn về vai trò riêng biệt của hai khả năng, cảm giác và lý trí, Kant
viết: “Nếu tạo thành những hữu thể có lý trí và có ý chí, Tạo Hóa không có
mục đích nào khác ngoài sự an toàn và hạnh phúc của những hữu thể này,
thì phải nói rằng Tạo Hóa đã tính toán sai khi trao cho lý trí con người đảm
nhận những mục tiêu kia. Thực vậy, để hướng dẫn hành động con người
trong việc thực hiện an toàn và hạnh phúc, nhất định bản năng sẽ cố vấn
cho con người một cách đích đáng hơn và mục tiêu sẽ đạt được cách chắc
chắn hơn là khi con người theo sự hướng dẫn của lý trí”
. Hạnh phúc
