thuộc lãnh vực tình cảm và cảm giác, cho nên giả thử mục đích của con
người là hạnh phúc, chắc Tạo Hóa không ban thêm lý trí cho con người làm
chi thêm rắc rối mà lại không được việc, bởi vì bản năng có khả năng tìm
hạnh phúc một cách chắc chắn và giản dị hơn. Thế nhưng Tạo Hóa lại ban
thêm lý trí cho con người, đồng thời trao quyền tối thượng cho lý trí trong
việc quyết định về hành vi con người. Con người là con vật duy nhất có lý
trí, linh hơn vạn vật.
Nếu không là hạnh phúc, thì mục đích cuộc đời là gì? Kant trả lời: “Nếu
lý trí không thể hướng dẫn ý chí một cách chắc chắn trong việc tìm kiếm
những đối tượng khả dĩ thỏa mãn những nhu cầu của ta, - và nếu bản năng
tự nhiên có khả năng hướng dẫn ta một cách chắc chắn trong việc đạt tới
chủ đích kia, thì chúng ta phải công nhận rằng dụng đích (destination) đích
thực của lý trí là tạo nên một ý chí tự nó có bản chất tốt lành, chứ không tốt
để làm phương tiện thực hiện những mục tiêu khác”
. Nói lý trí phải tạo
nên một ý chí tự nó tốt lành có nghĩa là lý trí phải làm nên thiện chí, phải
giúp ý chí biết đâu là thiện đâu là ác một cách tuyệt đối, bất luận hành vi
của ta sẽ sinh hạnh phúc hay đau khổ cho ta. Nhân đó, Kant phân biệt thế
nào là hành động theo bổn phận (coníbrmément au devoir) và thế nào là
hành động vì bổn phận (par devoir): người tốt là người hành động vì bổn
phận, bởi vì ý thức rõ ràng về điều mình phải làm, chứ mình không làm vì
theo ý người khác, hoặc làm vì sợ dư luận. Kant đưa ra mấy tỉ dụ: chủ tiệm
buôn không ăn lãi quá đáng, thì được coi là lương thiện, nhưng sự lương
thiện này có thể do óc trục lợi, chứ không do yếu tố luận lý nào hết. Tỉ dụ
thứ hai: mỗi người có bổn phận bảo toàn tính mạng mình. Khi mọi sự an
vui, thì bổn phận này có vẻ là theo bổn phận; nhưng khi nghịch cảnh và đau
khổ tràn ngập cuộc đời và ta muốn tự tử, nhưng đồng thời lại ý thức rằng
mình có bổn phận bảo toàn sự sống: khi đó nếu bỏ ý tưởng tử tự để bảo toàn
sinh mạng, thì được coi là hành động vì bổn phận. Một tỉ dụ nữa: người ta
làm việc từ thiện giúp đồng bào, nhiều khi vì từ tâm, nhưng cũng có khi vì
thích được tiếng, hoặc chỉ vì tha nhân coi bộ đáng thương. Những trường
hợp như thế, chưa chắc hành động của ta đã là hành vi đạo đức đích thực.
