viết: “Có thể gọi ý thức ta có về quy luật đạo đức nền tảng đó là một sự kiện
của lý trí, bởi vì người ta không thể nào rút nó ra từ những luận lý hoặc từ
những dữ kiện nào đó của lý trí (chẳng hạn rút từ ý thức ta có về tự do, bởi
vì ý thức này thì ta không có trước ý thức về quy luật đạo đức), nhưng nó
đã tự nó đến với ta như một mệnh đề tổng hợp tiên thiên, không dựa trên
một trực giác nào, dầu là trực giác thuần túy hay trực giác thường nghiệm”
. Hoàn toàn không có trực giác tham gia vào kinh nghiệm này, một thứ
kinh nghiệm siêu hình: sự kiện của lý trí là thế. Ta không do luận lý hay
kinh nghiệm thường nghiệm mà nhận ra nó, nhưng nó đã được ban cho ta từ
nguyên thủy như một mệnh đề căn bản. Sau đó Kant lưu ý ta đừng lộn ý
nghĩa của chữ sự kiện: tuy đây là một sự kiện, nhưng là sự kiện của lý trí,
một kinh nghiệm nhưng là kinh nghiệm siêu hình. Ông viết: “Để khỏi lầm
lẫn khi công nhận tính chất dữ kiện (donnée) của quy luật đạo đức, chúng ta
cần nhớ rằng đây không phải là một sự kiện thường nghiệm, nhưng là sự
kiện duy nhất của lý trí thuần túy"
(2)
.
B. TÍNH CHẤT HÌNH THỨC CỦA QUY LUẬT ĐẠO ĐỨC.
Triết học Kant được mệnh danh là triết học hình thức. Ta đã thấy tính
cách hình thức này hiện ra nơi cuốn Phê bình lý trí thuần túy, khi Kant
không nghiên cứu hay phê bình học thuyết này khảo luận kia, nhưng đã
nghiên cứu về hình thức của trí thức khoa học nói chung: ông nghiên cứu về
những phạm trù, tức những khuôn khổ nhất định của sự suy tưởng; ông
nghiên cứu về những niệm tưởng, tức điều kiện tiên thiên bảo đảm những
phạm trù nào được coi là khả nghiệm, và những phạm trù nào phải bị coi là
ý tưởng suông; rồi ông còn nghiên cứu về những thể thức tiên thiên của trực
giác, của tri giác và của kinh nghiệm. Nói cách khác, triết học hình thức là
khoa không nghiên cứu về những tri thức, nhưng nghiên cứu về những điều
kiện để có thể có tri thức. Ở đây cũng thế, Kant đi vào con đường hình thức:
ông quyết tìm ra nền tảng của tính chất đạo đức. Tại sao hành vi con người
được coi là ngay chính? Thế nào thì hành vi của ta được coi là tốt lành? Ta
không cần biết hành vi nào tốt lành, hành vi nào không tốt, nhưng phải tìm
biết cái thể thức khiến cho một hành vi được coi là tốt.
