nó, nhân đấy người ta đã dùng chữ “quan niệm” để nói lên sự chắc chắn
này. Đây chỉ là một sự chắc chắn chủ quan, nhưng cũng phổ quát như
những tri thức mà ta có thể chứng minh trong lãnh vực khoa học. Thành thử
“tất cả mọi mâu thuẫn biến mất khi tôi nói: phán đoán thẩm mỹ dựa trên
một quan niệm (một nguyên tắc tổng quát và chủ quan về cứu cánh), quan
niệm này không cho ta tri thức gì hoặc chứng minh gì về đối tượng, bởi vì
nó không liên hệ và không có khả năng về tri thức, tuy nhiên nó làm cho
phán đoán thẩm mỹ có giá trị phổ quát, vì nguyên tắc quyết định của nó
nằm trong quan niệm của ta về cái được coi là căn bản siêu khả giác của
nhân tính”
. Một lần nữa, ta lại chứng kiến cái nguồn gốc sâu xa của
phán đoán thẩm mỹ: đây Kant gọi đó là “căn bản siêu khả giác của bản tính
con người”. Như vậy thẩm mỹ đâu phải là câu chuyện của tri thức khách
quan? Và đâu có phải là câu chuyện của cảm giác hời hợt, cảm giác theo
nhục dục? Phán đoán thẩm mỹ là hành vi sinh hoạt sâu xa, trong đó con
người đạt tới những gì là cao cả và thâm thúy của sự vật: dùng trí năng ta
chỉ nhận được một đối tượng khách quan, chắc chắn nhưng lại hoàn toàn
khô cứng; dùng cảm giác thường tính ta đạt được những cảm khoái, nhưng
là những cảm khoái riêng tư hời hợt; chỉ khi ta đi vào thế giới sự vật với tất
cả tâm hồn, nghĩa là chỉ khi có sự cộng tác diệu kỳ của các tài năng trong ta,
thì ta mới hy vọng đạt được những gì vừa khoái trá vừa phổ quát. Kant gọi
đó là “quan niệm thuần túy của lý trí về cái siêu khả giác” (par concept
rationel du suprasensible). Ông cũng gọi quan niệm này là “một ý tưởng
thẩm mỹ” (idée esthétique).
Với danh từ “ý tưởng thẩm mỹ”, chúng ta đạt tới bí quyết của vấn đề.
Cũng như ta đã có những ý tưởng siêu nghiệm (linh hồn, Thượng Đế, vũ
trụ) mà Kant gọi là “những ý tưởng lý trí”, thì nay ta cũng nhận ra rằng con
người ai cũng có những ý tưởng thẩm mỹ. Đã nói ý tưởng, tức nói một thực
tại mà trí năng ta không có khả năng đạt tới, và trí tưởng tượng của ta cũng
không có khả năng đổ đầy: bản chất của nó, một ý tưởng bao giờ cũng siêu
việt vượt quá mọi khả năng tri thức và hình dung của ta. Riêng về những ý
tưởng thẩm mỹ, Kant nói ta có quan niệm (có ý tưởng) nhưng lại không thể
