được xây dựng trên một quan niệm, vừa không công nhận. Thực ra, chữ
“quan niệm” nơi hai mệnh đề không cùng một ý nghĩa: chữ quan niệm của
câu trên ám chỉ quan niệm của lý trí, nghĩa là quan niệm theo nghĩa chặt;
còn chữ quan niệm của câu dưới chỉ nói lên một nhận định, và đây là nhận
định của khả năng thẩm mỹ, chứ không phải nhận định của trí năng.
Quan niệm của trí năng là loại quan niệm ta đã gặp thường lắm trong
cuốn Phê bình lý trí thuần túy: đó là những quan niệm mang lại tri thức
khách quan và xác định. Trái lại quan niệm của ta trong những phán đoán
thẩm mỹ không phải là một tri thức, cũng không có tính cách khách quan,
nhưng chỉ là thái độ chủ quan: bởi vì ai cũng có những cảm tưởng như thế
trong những trường hợp giống nhau, cho nên ai cũng dễ hiểu người khác
nói gì khi họ bàn luận về những cảm tưởng đó: sự có những ý nghĩ như
nhau được gọi là “quan niệm” theo nghĩa rộng, và được sử dụng trong câu
phản đề trên đây.
Với quan niệm của trí năng, ta có thể đạt được những tri thức khách
quan, nhân đó ta có thể tranh luận, và đưa ra những luận cứ để chứng minh
chỗ phải trái của ta và của đối phương. Còn như khi phán đoán về những
cảm tưởng, và nói chung là trong tất cả các phán đoán thẩm mỹ, quan niệm
không là gì khác ngoài một cảm nghĩ chủ quan: người ta dùng chữ “quan
niệm” để gọi tên thái độ chủ quan này, vì tính cách phổ quát và tất yếu của
thái độ đó. Thành thử chữ quan niệm được dừng trong lãnh vực thẩm mỹ
thiếu hẳn tính chất khách quan và xác định của những phạm trù (tức quan
niệm của trí năng thuần túy). Nhân đó mới có vấn nạn được nêu lên trong
hai câu tương phản: có thế tranh luận về thẩm mỹ chăng? Và câu trả lời
người ta đã đưa ra cũng có tính cách mâu thuẫn: nếu hiểu quan niệm đây là
quan niệm của thẩm mỹ, thì chúng ta không thể tranh luận Bởi vì không thể
tranh luận về những nguyên tắc chủ quan mà mỗi người đã căn cứ để thẩm
định. Thế nhưng tại sao người ta vẫn bàn luận và có thể đồng ý về cái đẹp ?
Nêu lên vấn đề là dịp cho Kant đào sâu thêm. Kết cục
Ông quả quyết rằng tuy phán đoán thẩm mỹ không dựa trên những quan
niệm khách quan, nhưng nó cũng có sự chắc chắn và tính chất phổ quát của
