các phi hành gia). Như vậy mệnh đề tổng hợp có mang lại một cái gì thật sự
mới, cho nên Kant nói đối với mệnh đề phân tích, chúng ta không ra khỏi
nội dung của quan niệm ta có về chủ từ, còn đối với mệnh đề tổng hợp ta
phải ra ngoài nội dung đó để đón một cái gì khác. Hơn nữa, ông còn gọi các
mệnh đề phân tích là mệnh đề giải thích, bởi vì chỉ nói nêu rõ lên những gì
đã hàm chứa sẵn trong quan niệm ta có về chủ từ, - còn mệnh đề tổng hợp
là mệnh đề kinh nghiệm, vì chỉ có kinh nghiệm mới dạy ta biết thôi.
Tuy nhiên cái khó là làm sao có thể có những mệnh đề tổng hợp tiên
thiên ? Như ta biết, Kant còn phân các mệnh đề tổng hợp thành hai thứ:
những mệnh đề tổng hợp hậu nghiệm và những mệnh đề tổng hợp tiên
thiên. Ta vừa thấy ông viết: “Tất cả các phán đoán về kinh nghiệm đều là
những phán đoán tổng hợp”
. Như vậy ta dễ dàng chấp nhận những
mệnh đề tổng hợp hậu nghiệm bởi vì chính kinh nghiệm dạy cho ta biết.
Còn như nói tổng hợp mà tiên thiên thì hiểu thế nào được ? Chưa có kinh
nghiệm mà đã có tổng hợp được sao? Nhưng nếu không là tổng hợp tiên
thiên, thì không trở thành tri thức khoa học được ! Kant đã giải nghĩa thế
nào về những mệnh đề tổng hợp tiên thiên này? ông đã đưa ra câu “Tất cả
mọi biến cố đều có nguyên nhân của nó”, và ông nói đây là một nguyên lý
có tính chất một tri thức tiên thiên: mỗi khi ta thấy nguyên nhân A, ta cũng
thấy luôn hậu quả B. Nhưng ta dựa vào cái gì, cái X nào, để quyết rằng A
và B liên kết một cách tất yếu và phổ quát? Tất nhiên ta không thể dựa vào
kinh nghiệm vì kinh nghiệm chỉ cho ta biết từng sự kiện. Hơn nữa chính
kinh nghiệm cũng dựa vào một cái gì vượt quá tri thức giác quan, tức là quá
kinh nghiệm: khi tôi thấy nguyên nhân A thì hậu quả B chưa có, và khi tôi
thấy B thì có khi A không còn. Bởi vậy Kant viết “Trí năng ta dựa vào cái
X nào để quyết rằng quan niệm B, một quan niệm xa lạ với quan niệm A,
lại nhất thiết gắn liền với quan niệm A? Chắc chắn là không dựa vào kinh
nghiệm, bởi vì không những nguyên tắc X kia phổ quát hơn tất cả những gì
kinh nghiệm có thể mang đến cho ta, nhưng nó còn có tính chất tất yếu nữa;
thành thử trí năng ta hoàn toàn chỉ dựa trên tiên thiên và trên những quan
