niệm mà thôi”
. Kant sẽ trở lại vấn đề này trong phần phân tích các
nguyên tắc sau này.
Dưới đây Kant lần lượt khảo sát qua những khoa học đã thành hình như
Luận lý học, Toán học, Vật lý học để chứng minh rằng các khoa này đều
xây dựng trên những mệnh đề tổng hợp tiên thiên.
A. TÍNH CHẤT KHOA HỌC CỦA KHOA LUẬN LÝ:
Khoa này đã trở thành khoa học thực thụ từ lâu, ít là từ thời Aristote.
Được thế cũng bởi vì khoa này bỏ qua những câu luận lý cụ thể và thông
thường để chú tâm nghiên cứu những hình thức phổ quát người ta có thể
dùng mỗi khi luận lý. Khoa Luận lý đã nghiên cứu tỉ mỉ những luật lệ cùng
là những khuôn mẫu (hình thức) mà nhất định ai cũng phải dùng một cách
tiệm nhiên mỗi khi lý luận: nhân đó khoa Luận lý đã được mệnh danh là
Luận lý học hình thức (Logique formelle). Kant viết: “Khoa Luận lý đã theo
con đường vững chắc của khoa học thực thụ từ thời xa xưa, cho nên nguyên
một sự từ thời Aristote đến nay nó không buộc phải lui một bước nào cũng
chứng minh điều đó. Điều chúng ta phải khâm phục nơi khoa học này là
cho tới nay nó không thể tiến thêm một bước nào nữa: đó là dấu nó đã tới
mức toàn hảo và thành tựu”
. Tại đâu nó thành tựu như thế ? Kant cho
biết là tại vì nó đã đi vào cuộc cách mạng của các khoa học: bỏ cách làm
việc thông thường để noi theo phương pháp thuần túy tiên thiên, đúng như
Kant viết: “Khoa Luận lý đã thành công tốt đẹp như thế vì nó biết tự hạn
chế, nghĩa là buộc mình bỏ qua tất cả các đối tượng tri thức cùng là những
dị đồng của chúng, để trí năng chỉ chú tâm nghiên cứu về chính mình nó và
hình thức của nó”
. Kant ca tụng khoa luận lý ở chỗ biết bỏ qua những
đối tượng của tri thức thông thường để chỉ chú tâm vào những hình thức
thuần túy của công việc luận lý. Càng ngày chúng ta sẽ càng thấy triết Kant
đi sâu vào lối hình thức như thế, đào sâu tới khả năng cơ cấu phát sinh ra
những tri thức cụ thể và thông thường. Tuy nhiên ông không đề cao Luận lý
học như Aristote, nên ông chỉ coi luận lý học là khoa Dự bị và là tiền đường
dẫn vào tòa nhà các khoa học thôi
. Tại sao? Tại vì khoa luận lý thuộc
loại các khoa học suy diễn và giải thích, thành thử
