nghiên cứu phần đầu cuốn Phê bình lý trí thuần túy có nhan đề “Cảm giác
học siêu nghiệm” (Esthétique transcendantale): nơi đây Kant bàn về yếu tố
cảm giác của tri thức. Rồi nơi Tiết II chúng ta tìm hiểu tư tưởng của Kant
nơi phần hai của cuốn Phê bình lý trí thuần túy với nhan đề “Luận lý học
siêu nghiệm” (Logique transcendantale): nơi đây Kant nghiên cứu về
những quan niệm của trí năng, tức một yếu tố nữa của tri thức.
TIẾT I: CẢM GIÁC HỌC SIÊU NGHIỆM
Kant định nghĩa: “Cảm giác học siêu nghiệm là khoa nghiên cứu về tất cả
các nguyên tắc của cảm giác tính tiên thiên”
. Nói cách khác Cảm giác
học siêu nghiệm nghiên cứu về tất cả các hình thái của khả năng cảm giác
nơi con người. Kant luôn chú tâm đến những gì là căn nguyên, là khả năng
thuần túy.
Người ta có thể ngạc nhiên tại sao lại có thể có cảm giác thuần túy. Kant
giải thích như sau: tri thức ta luôn dựa trên cảm giác, nhờ cảm giác sự vật
mới trở thành dự kiện cho ta. Nhưng trong cảm giác, tức trực giác, chúng ta
CÓ thể phân biệt mô thức (forme) của cảm giác và chất thể (matière) của
nó. Mô thức là cái thuộc về chủ quan, còn chất thể thuộc về sự vật bên
ngoài. Thí dụ tôi cảm thấy ly nước nóng, hay sự kiện tôi nhìn cái lá xoài thì
cảm thấy nóng hay nhìn thấy một cái lá xanh là những gì xảy ra nơi chủ thể
tính của tôi, còn như ly nước này hay mảnh sắt nóng kia, chiếc lá xoài này
hay chiếc lá xoài khác lại là những vật liệu của cảm giác tôi. Chất liệu, tức
chất thể của cảm giác thì bao giờ cũng hậu nghiệm, còn mô thức của cảm
giác thì có thể hậu nghiệm hay tiên nghiệm: nó hậu nghiệm khi ta xét tới
những cảm giác mà ta đã có, còn khi ta xét đến những cảm giác mà ta có
thể có thì khi đó nó tiên nghiệm. Cảm giác học siêu nghiệm nghiên cứu về
cái khả năng tiên nghiệm này.
Kant lần lượt nghiên cứu về hai hình thái của cảm năng thuần túy ; không
gian, tức cảm năng thuần túy của ta đối với những sự vật ở ngoài ta, - và
thời gian, tức cảm năng của ta đối với những biến chuyển ở trong và ở
ngoài ta.
