tự lập, và họ còn cho con người là một tinh thần không những không tại thế
mà còn không cần cả thân thể để hiện hữu nữa.
Kết thúc phần phê bình những võng luận của lý trí thuần túy, Kant viết:
“Tri thức về những thực tại siêu việt là một tri thức rất quan trọng cho con
người, nhưng triết học duy lý đã giải quyết một cách làm ta thất vọng. Tuy
nhiên những phê bình nơi đây nhắm chứng minh rằng ta không thể quyết
đoán một cách giáo điều (duy lý) về những thực tại vượt quá tầm kinh
nghiệm. Những phê bình này tuy nghiêm khắc nhưng cũng phục vụ lý trí
một cách đáng kể ở chỗ bảo vệ lý trí chống lại bất cứ ai dám quyết đoán
ngược lại”
. Phê bình của Kant không cho phép lý trí thuần túy quyết
đoán linh hồn là bản thể hay là nhân vị, nhưng cũng chứng minh rằng
không ai có quyền chối linh hồn, hoặc phủ nhận tính chất nhân vị của linh
hồn: cả hai phía cùng không dựa trên nền tảng chắc chắn nào hết, vì họ
quyết những điều vượt quá phạm vi tri thức.
TIẾT II: NHỮNG TƯƠNG PHẢN CỦA LÝ TRÍ
THUẦN TÚY
Kant dành cho Tiết này nhiều công phu trình bày và một số trang quan
trọng: 95 trang so với 49 trang dành cho phần luận về linh hồn trước đây, và
40 trang dành cho vấn đề Thượng Đế sau này. Tại sao ? Kant không nói,
nhưng ông để lộ duyên cớ trong một trang ngay đầu thiên này: “Những
võng luận của lý trí thuần túy chỉ sinh ra một ảo tưởng nào đó về chủ thể
suy tưởng thôi, và phía đối nghịch không lấy đâu ra được một ảo tưởng từ
trong những quan niệm của lý trí. Trái lại khi lý trí nhìn vào mối tổng hợp
của các hiện tượng trong thiên nhiên, nó bị ảo tưởng nhiều hơn và bị vướng
vào những mầu thuẫn lớn lao về vấn đề vũ trụ, đến nỗi nó phải từ bỏ những
võ đoán của nó”
. Nơi những võng luận ta chỉ thấy 4 phán quyết của tâm
lý duy lý, rồi ta thấy Kant lần lượt chứng minh rằng những phán quyết này
vô bằng. Còn nơi đây, Kant sẽ đặt những ý tưởng của khoa Vũ trụ học duy
lý (Cosmologie rationnelle) đối chiếu nhau từng cặp một, như kiểu Phật
Thích Ca kể truyện những anh mù sờ voi rồi cãi nhau: Kant để cho hai phe
