bất cứ hữu thể nào có lý trí, cho nên ta phải diễn dịch các quy luật đạo đức
này từ quan niệm phổ quát ta có về những hữu thể có lý trí nói chung”
TIẾT III: LẬP TRƯỜNG ĐẠO ĐỨC CỦA KANT
Trong khi theo dõi Kant trình bày những vai trò riêng biệt của bản năng
và của lý trí, chúng ta đã có thể đoán ông muốn dẫn ta tới đâu. Nếu ông gạt
bỏ sự hướng dẫn của cảm giác và chồng lại sự tham gia của trí năng trong
việc quyết định những hành vi đạo đức, thì chỉ còn một lối thoát duy nhất
cho khoa đạo đức học là coi lý trí như nền tảng tuyệt đối và duy nhất. Tuy
mới chỉ là những phác họa do ông đưa ra trong cuốn “Những nền tảng”,
nhưng lập trường của ông thực đã rõ rệt và dứt khoát.
Trước hết ông quả quyết lý trí có thể tự nó và một mình nó thuyết phục ý
chí, chứ không cần đến những yếu tố kích thích của kinh nghiệm. Sau đó
ông trình bày về tính chất của quy chế đạo đức.
Quan niệm nền tảng của Kant về vấn đề đạo đức, trước sau vẫn là: vạn
vật trong vũ trụ thuộc loại những thực tại hiện tượng, chúng nhất thiết chịu
quyền luật tất định về nhân quả; con người, xét như một động vật, cũng
nằm trong lãnh vực hiện tượng này, nhưng con người còn là một hữu thể có
lý trí, cho nên con người là một vật tự thân, nhân đó con người có một sinh
hoạt tự do vượt ra ngoài lãnh vực hiện tượng. Ồng viết: “Tất cả các sự vật
trong thiên nhiên đều hành động theo những định luật. Chỉ mình hữu thể có
lý trí là có khả năng hành động theo những biểu tượng nó có về những định
luật, nghĩa là hành động theo những nguyên tắc: cho nên chi mình hữu thể
này có tự do”
. Sự khác nhau thực là một trời một vực: một bên hành
động theo sự thúc đẩy của các định luật trong thiên nhiên, một bên hành
động theo ý thức mình có về những định luật. Một bên hành động cách máy
móc, nhất tề, tất định; một bên ý thức và suy tính về những gì mình làm và
đó là cái Kant gọi là “có ý thức về hành vi của mình” hoặc “có khả năng
hành động theo những biểu tượng mình có về những định luật (của thiên
nhiên)”. Con người là loài duy nhất có suy tính, vì chỉ con người có biểu
tượng về những định luật trong thiên nhiên. Chỉ con người biết hễ mình đặt
