hành vi của họ, vậy nếu hành vi được đánh giá bằng sự ngay thẳng hình
thức của hành vi, thì ta dễ thấy sự tốt lành của một người ở tại thành tâm và
thiện chí của họ.
Hơn nữa, và đây cũng là điều quan trọng nơi nguyên tắc trên này, vì con
người là một cứu cánh tự thân, cho nên nó là một giá trị tuyệt đối, và tính
chất tuyệt đối này mang đến cho ta nguyên tắc tối cao để hành động: nếu
thiếu nguyên tắc tuyệt đối này, lý trí của ta sẽ lưỡng lự và gặp khó khăn
những khi phải quyết định. Rồi những quyết định của ta sẽ thiếu sức cưỡng
bách thi hành. Như ta biết tất cả những mục tiêu ở ngoài ta đều là những
mục tiêu bất tất: muốn đạt tới, thì ta phải hành động; không muốn thì thôi.
Còn đây thì ta nhất thiết hành động bởi vì mục tiêu của hành động nằm
ngay trong hành động, nghĩa là nơi bản thân ta: hành động làm cho ta nên
tốt lành, vì đó là điều quy luật đạo đức cho biết ta phải làm. Nhân đấy ta có
nguyên tắc thứ hai sau đây: b) “Anh hãy hành động cách nào để đối xử với
nhân tính nơi anh cũng như nơi những người khác như một cứu cánh, và
đừng bao giờ chỉ sử dụng nhân tính đó như một phương tiện thôi”
.
Thực ra nguyên tắc này là một quãng diễn làm sáng tỏ nguyên tắc trên
kia, đồng thời nó nhắm vào phần thực hành, chứ không chỉ có tính chất
nguyên tắc như trên kia. Anh hãy hành động cách nào để... Anh hãy lo cho
mỗi hành động của anh là một áp dụng của nguyên tắc tối cao: coi tha nhân
như những nhân vị như anh, nên trong tương quan với tha nhân, anh phải
coi họ là những cứu cánh chứ không phải chỉ là những phương tiện cho
anh.
Và để minh họa cho nguyên tắc ông vừa đưa ra, Kant đã lược lại 4 trường
hợp sinh hoạt mà chúng ta đã có lần gặp rồi. Trước hết là vấn đề tự tử:
người tự tử có sử dụng nhân tính nơi bản thân họ như một cứu cánh hay
như một phương tiện? Họ muốn giết người (con người của bản thân họ) để
đạt tới một tình trạng dễ thở hơn: làm thế, họ đã chỉ sử dụng con người như
một phương tiện, và không đoái hoài gì tính chất cứu cánh tự thân của con
người. “Vậy tôi không có quyền sử dụng nhân tính nơi bản thân tôi, tôi
cũng không có quyền cắt cụt hay làm hư, hoặc huỷ hoại bản thân tôi”
.
