chất nguyên nhân tự do của con người tự thân”
. Ta cũng nhớ rằng, đối
với Kant, trong hệ thống của lý trí thuần túy, thì lý trí thực hành được coi là
nắm giữ vai trò quan trọng và quyết định nhất.
Bây giờ chúng ta đi sâu vào nội dung, phần Biện chứng pháp của lý trí
thuần túy thực hành, đề tài của quyển II cuốn Phê bình lý trí thực hành. Đây
là những vấn đề cuối cùng liên can đến sinh hoạt đạo đức: đạo đức có mang
lại hạnh phúc cho con người không ? Con người có thực là một nhân vị và
linh hồn có bất tử không ? Và sau cùng có Thượng Đế không ?
TIẾT I: VẤN ĐỀ SỰ THIỆN TOÀN HẢO.
Kant bắt đầu bằng nhận định: con người ai cũng khao khát một cái tuyệt
đối, và bao lâu ta chưa đạt được, thì ta vẫn ao ước. Chính niềm ao ước này
làm ta chóng chán những gì mà có lúc ta coi là hay lắm, đẹp lắm, tốt lắm :
con người không thể hoàn toàn thỏa mãn với những cái hữu hạn mà danh từ
triết học gọi là những sự vật bị điều kiện đó. Con người mong ước một
tuyệt đối vô điều kiện. Trong lãnh vực đạo đức, sự thiện tuyệt hảo là sự
thiện đã vươn tới mức cao hết sức. Bởi sợ ta lại nghĩ lầm rằng sự thiện đây
là một sự vật hay một hạnh phúc nào ở ngoài ta, nên Kant lại đưa ra nhận
định: hành vi đạo đức của ta được coi là hoàn toàn tốt về phương diện động
lực, tức phương diện phát sinh các quyết định đạo đức, nhưng bản chất yếu
đuối của con người làm chúng ta không thể thực được cái mức toàn thiện do
quy luật đề ra. Vậy sự thiện đây là sự thiện của công việc thực hiện: mà
công việc phải thực hiện đây là sự thánh thiện của con người, tức chữ
“thành” của đức Khổng.
Chủ trương của Kant là tất cả các hành vi đạo đức của ta, những hành vi
của con người tự thân, nhất thiết thực hiện trong sinh hoạt thường nghiệm
của ta. Đúng như một câu nói ý vị của J. Lacroix: “Chung quy, đạo đức chỉ
là một sự tháp (tiếp) cái khả niệm vào trong cái khả giác”
. Thiếu sự
thực hiện trong thế giới khả giác này, đạo đức chỉ là một chuyện mơ và một
ý tưởng suông. Mỗi bước tiến của yếu tố" đạo đức là một nhích lại gần với
sự thiện toàn hảo, đồng thời cũng tới gần chỗ thực hiện niềm hạnh phúc mỹ
